167
مثلث ايمان

چند‌وجهي بودن اين رابطه است که به ايمان افراد، شکلي کاملاً فردي و شخصي مي‌دهد؛ امري که هم در مشاهدات و تجربه‌هاي روزمره به خوبي قابل رديابي است و هم در احاديثْ بر آن تصريح و تأکيد شده است.
در عين حال، به نظر مي‌رسد که يکي از مزيّت‌هاي مهم اين الگو، آن است که پيچيدگي، چندوجهي و يگانه بودن ايمان فرد در اين الگو، به سادگي و صراحت بسيار و تنها با توجّه به سه مؤلّفه، نشان داده مي‌شود: ۱. شکل مثلّث ايمان فرد (خط راست يا مثلّث، و اگر مثلّث است چه نوع مثلّثي: مختلف الاضلاع، متساوي الاضلاع يا متساوي الساقين)؛ ۲. وسعت مثلّث ايمان فرد نسبت به مثلّث ايمان؛ ۳. مکان مثلّث ايمان فرد در مثلّث ايمان. به عبارت ديگر، از ديدگاهي روان‌شناختي، برتري اين الگو، توجّه و تأکيد بر تفاوت‌هاي فردي ـ به عنوان يک اصل مسلّم در روان‌شناسي ـ و نيز حسّاس بودن الگو نسبت به اندازه‌گيري آن است.

بنا شدن الگو بر يک ديدگاه انگيزشي

يکي از ويژگي‌هاي مهم اين الگو، آن است که بر اساس يک ديدگاه انگيزشي، بنا شده است. لازم به توضيح است که تفاوت‌هاي افراد در دينداري، به سه زمينه: شناخت، عواطف و رفتار مربوط مي‌شود و البته علاوه بر اينها عادت هم وجود دارد (اسپيلکا و همکاران، ۲۰۰۳م). شناخت به طور اوّليه، با اعتقادات و چگونگي يادگيري آنها و به عبارت ديگر، چگونگي مفهوم‌سازي جنبه‌هاي ايدئولوژيک سروکار دارد. رفتار (و عادت)، شامل: مجموعه فعاليت‌ها، اعمال، گفتار، آيين ها، مراسم و مناسکي است که فرد، با عنوان دين خود، به طور منظّم يا غير منظّم، ثابت يا متغيّر و فردي يا گروهي، انجام مي‌دهد. عواطف، به طور کلّي، شامل: احساس‌ها، نگرش‌ها، نيازها، انگيزه‌ها و هيجان‌هاي مثبت يا منفي است که باعث کشش و جذب به سوي رفتار يا دفع و اجتناب از رفتار مي‌شوند، مانند: عواطف دوست داشتن و دوست نداشتن.
نکته جالب، اين جاست که در بررسي نظريه‌ها و آزمون‌هايي که در باره دينداري تهيه شده، نيز مي‌توان سه گروه از نظريه‌ها و آزمون‌ها را از يکديگر متمايز کرد.


مثلث ايمان
166

مي‌فرمايد: (به اعراب باديه‌نشيني که گفتند ايمان آورديم، بگو که ايمان نياورده‌ايد؛ ليکن بگوييد اسلام آورديم و هنوز به دل‌هاي شما ايمانْ وارد نشده است و اگر خدا و پيامبرِ او را فرمان بَريدْ از ]ارزش[ کرده‌هايتان چيزي کم نمي‌کند که خدا آمرزنده مهربان است).۱
همان گونه که مشخّص است، در اين آيه، مفهوم ايمان و اسلام، از يکديگر تفکيک شده‌اند و اسلام آوردن (يعني صرف ادّعاي گرويدن به اسلام)، لزوماً شامل نفوذ ايمان در دل شخص نمي‌شود. البته بلافاصله در آيه بعدي، ايمان نيز تعريف شده است.۲ همچنين آيه ۱۳۶ سوره مبارک نساء ـ که در آن، مؤمنان به ايمان آوردن به خدا امر شده‌اندـ۳ و نيز آيه ۴ سوره مبارک انفال که عدّه‌اي از مؤمنان را «مؤمنان حقيقي»۴ دانسته يا ناميده است ـ ، به خوبي، بر ماهيت سلسله مراتبي بودن مفهوم ايمان در ديدگاه قرآني، دلالت دارند.

توجّه به پيچيدگي مفهوم ايمان

در اين مطالعه، محقّقان، اين مفروضه را که رابطه انسان با خدا، رابطه‌اي پيچيده و چند‌وجهي است، به عنوان اصل موضوعه پذيرفته‌اند؛ زيرا همين پيچيدگي و

1.(قالَتِ الْأَعْرابُ آمَنَّا قُلْ لَمْ تُؤْمِنُوا وَ لكِنْ قُولُوا أَسْلَمْنا وَ لَمَّا يَدْخُلِ الْإِيمانُ فِي قُلُوبِكُمْ وَ إِنْ تُطِيعُوا اللهَ وَ رَسُولَهُ لا يَلِتْكُمْ مِنْ أَعْمالِكُمْ شَيْئاً إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ) (سورۀ حجرات، آيۀ ۱۴).

2.(إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ الَّذِينَ آمَنُوا بِاللهِ وَ رَسُولِهِ ثُمَّ لَمْ يَرْتابُوا وَ جاهَدُوا بِأَمْوالِهِمْ وَ أَنْفُسِهِمْ فِي سَبِيلِ اللهِ أُولئِكَ هُمُ الصَّادِقُونَ؛ در حقيقت، مؤمنان، کساني هستند که به خدا و پيامبر او گرويده و ديگر شک نکرده و با مال و جانشان در راه خدا جهاد کرده‌اند. اينها همان راستگويان‌اند) (سورۀ حجرات، آيۀ ۱۵).

3.. (يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا آمِنُوا بِاللهِ وَ رَسُولِهِ وَ الْكِتابِ الَّذِي نَزَّلَ عَلى رَسُولِهِ وَ الْكِتابِ الَّذِي أَنْزَلَ مِنْ قَبْلُ وَ مَنْ يَكْفُرْ بِاللهِ وَ مَلائِكَتِهِ وَ كُتُبِهِ وَ رُسُلِهِ وَ الْيَوْمِ الْآخِرِ فَقَدْ ضَلَّ ضَلالاً بَعِيداً؛ اي کساني که ايمان آورده‌ايد، به خدا و پيامبر او و کتابي که بر پيامبرش فرو فرستاد و کتاب‌هايي که پيش از اين نازل کرده، ايمان بياوريد و هر کس که به خدا و فرشتگان او و کتاب‌ها و پيامبرانش و روز بازپسينْ کفر ورزد، در حقيقت، دچار گمراهي دور و درازي شده است) (سورۀ نساء، آيۀ ۱۳۶).

4.. (أُولئِكَ هُمُ الْمُؤْمِنُونَ حَقًّا لَهُمْ دَرَجاتٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ وَ مَغْفِرَةٌ وَ رِزْقٌ كَرِيمٌ ؛ آنان حقيقتاً همان مؤمنان هستند. براي آنان نزد پروردگارشان درجات و آمرزش و روزيِ نيکو خواهد بود) (سورۀ انفال، آيۀ ۴).

  • نام منبع :
    مثلث ايمان
    سایر پدیدآورندگان :
    محمّدعلی مظاهری و عباس پسندیده، با همکاری: منصوره سادات صادقی
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1390
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 9428
صفحه از 246
پرینت  ارسال به