بعد در حقیقت استدلال پشتیبان برای آن ادعاست.۱
گاهی نیز (مانند آیه چهارم سوره رعد)۲ هدف از تعقل در آیات الهی فهم آن است که این عالَم آفریننده و پروردگاری توانا دارد. خداوند از درخت‌هایی که در یک زمین روییده و از یک آب نوشیده‌اند، میوه‌هایی با مزه‌‌ها و رنگ‌های مختلف می‌رویاند و این نشانه قدرت بی‌پایان اوست.۳ برخی نیز گفته‌اند که این آیه بیانگر آن است که آفریدگار این عالم فاعل مختار است، نه فاعل مجبور.۴
گاهی نیز هدف از تعقل رسیدن به آموزه‌های دیگری مانند معاد یا نبوت است؛ برای مثال، در آیه ۷۳ سوره بقره پس از بیان داستان گاو بنی‌اسرائیل چنین آمده است: (فَقُلْنا اضْرِبُوهُ بِبَعْضِها کَذلِکَ یحْی اللَّهُ الْمَوْتى وَیریکُمْ آیاتِهِ لَعَلَّکُمْ تَعْقِلُون).۵ به گفته برخی مفسران این آیه پاسخ به کسانی است که معاد جسمانی را محال می‌دانستند.۶ همچنین آیه ۱۶ سوره یونس به اثبات نبوت پیامبر اکرم صلی الله علیه و اله مربوط می‌شود. در این آیه به این نکته تأکید می‌شود که رسول خدا صلی الله علیه و اله پیش از رسالت سالیان زیادی را در بین مردم مکه زیسته بود و هیچ ادعایی بر نبوت نداشت و به ناگاه از چهل سالگی با این‌که سوادی نداشت، چنین آیاتی را با محتوا و الفاظ اعجازآور برای مردم می‌خواند. تعقل در این امر هرگونه شک و شبهه‌ای را نسبت به رسالت
1.. شیخ طوسی، التبیان فی تفسیر القرآن، ج۲، ص۵۴- ۵۵.
2.. (وَ فِي الْأَرْضِ قِطَعٌ مُتَجاوِراتٌ وَجَنَّاتٌ مِنْ أَعْنابٍ وَزَرْعٌ وَنَخيلٌ صِنْوانٌ وَغَيْرُ صِنْوانٍ يُسْقى بِماءٍ واحِدٍ وَنُفَضِّلُ بَعْضَها عَلى بَعْضٍ فِي الْأُكُلِ إِنَّ في ذلِكَ لَآياتٍ لِقَوْمٍ يَعْقِلُون).
3.. در این‌باره نک: طبرسی، مجمع البیان، ج۶، ص۴۲۴.
4.. ابن کثیر، تفسیر القرآن العظیم، ج۴، ص۳۷۰.
5.. سورۀ بقره، آیۀ ۷۳.
6.. طبرسی، مجمع البیان، ج۱، ص۲۷۸؛ فخر رازی، تفسیر الکبیر، ج۳، ص۵۵۴.
