کتاب‌نامه

۱. ابن ابی الحدید، عبدالحمید بن هبة اللّه، شرح نهج البلاعة، قم: مکتبة المرعشی، ۱۴۰۴ق.

۲. ابن ابی الدنیا، العقل وفضله، بیجا: مؤسسه الکتب الثقافیة، ۱۴۱۳ق.

۳. ابن ابی جمهور احسایی، محمد بن زین الدین، عوالی اللئالی، قم: دار سیدالشهداء للنشر، ۱۴۰۵ق.

۴. ابن ابی زینب، محمد بن ابراهیم، الغیبة، تهران: نشر شیخ صدوق، ۱۳۹۷ق.

۵. ابن اثیر، عز الدین ابوالحسن، الکامل فی التاریخ، بیروت: دار صادر- داربیروت، ۱۹۶۵م.

۶. ابن ادریس، محمد بن احمد، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ۱۴۱۰ق.

۷. ابن الریوندی، ابوالحسن احمد بن یحیی، فضیحة المعتزلة، تحقیق وتقدیم: عبدالامیر الاعسم، دمشق: دارالتکوین للتألیف و الترجمة و النشر، ۲۰۱۰م.

۸. ابن تیمیة، تقی الدین، بیان تلبیس الجهمیة، مکة المکرمة: مطبعة الحکومة، ۱۳۹۲ق.

۹. _________ ، الرد علی المنطقیین، بیروت: دارالکتب العلمیة، ۱۴۲۳ق.

۱۰. _________ ، مجموع الفتاوی، بی‌جا: دارالوفاء، ۱۴۲۶ق.

حاصل شود و همین زمینه طرح مسئله وجوب نظر را در علم کلام فراهم می‌کرد.

با این حال، شیخ مفید و کراجکی در بحث ‌رابطه عقل و وحی همچنان دیدگاه مدرسه کوفه و مدرسه قم را نمایندگی می‌کردند و با دیدگاه معتزله مخالف بودند. شیخ مفید عقل انسان را در کسب معرفت نیازمند راهنمایی و «تنبیه» وحی می‌دانست و معتقد بود عقل انسان به خودی خود نمی‌تواند معارف دینی را کسب کند. گفته شد این نیازمندی از نوع «تنبیه به شیوه و کیفیت استدلال» است و نه «تعلیم و آموزش».

به بیان دیگر، برخلاف گمان برخی مانند مدرسی طباطبایی، مادلونگ و مکدرموت، شیخ مفید تنها برای دفاع از سخنان ائمه علیهم السلام از عقل استفاده نمی‌کرد، بلکه از دیدگاه مفید عقل در عین حال که ‌حجیّت دارد و کاشف از واقع است، ولی بی‌نیاز از نبوت و شرع نیست، بلکه پیامبران و ‌حجّت ‌های الهی که معلّمان بشراند، آنها را با کیفیت استدلال عقلی آشنا می‌کنند و عقل همیشه به آنها نیازمند است. استفاده از اصطلاح «ینبِّه» در برابر «یفقِّه» توسط کراجکی برای تمایز نقش و کارکرد ‌حجّت ‌های الهی در عقلیات و سمعیات به همین دلیل بود. این اصطلاح (تنبیه) همچنین تلقی معتزله را نیز نقد می‌کرد؛ زیرا از نظر معتزله انسان‌ها در عقلیات نیازی به ‌حجّت ‌های الهی و وحی ندارند و اگر در متون مقدس دینی در این باره سخنی گفته شده است، «ارشادی» است.

این در حالی است که سید مرتضی در این بحث نیز اندیشه‌های استاد خود را به نقد کشید و همچون معتزله عقل را بی‌نیاز از وحی دانست. این تفاوت دیدگاه سبب شد که نظام کلامی این دو نیز تا اندازه‌ای متمایز شود. به نظر شیخ مفید، وجوب نظر سمعی است، در حالی که سید مرتضی به وجوب عقلی نظر معتقد است. در همه این مباحث ابوالفتح کراجکی تنها کسی بود که با شیخ مفید همراهی کرد، در حالی که دیگر شاگردان مفید آراء و اندیشه‌های او را کنار نهاده و با سید مرتضی همراه شدند.