خداوند بر بندگان است که به وسیله آن بین مدعیان راستگوی امامت و نبوت و مدعیان دروغ‌گو تمییز و تفاوت نهاده می‌شود.۱
در روایتی دیگر که راوی آن مشخص نیست، از جمله کارکردهای عقل خوش‌فهمی، حفظ و علم عنوان شده است. انسان اگر عقلش با نور هدایت الهی تأیید شود، عالم، حافظ، ذاکر و تیزفهم و فهیم خواهد شد و آن‌گاه می‌تواند سره را ناسره تشخیص دهد و بسیاری از معارف دین را به دست خواهد آورد.۲
اسحاق بن عمار از امام صادق علیه السلام نقل کرده است که تمایز انسان‌ها در فهم سخنان دیگران به میزان و زمان اعطای عقل به آنان وابسته است. این روایت نشان می‌دهد که یکی از کارکردهای عقل، فهم نظری است؛ هرچند بین انسان‌ها در میزان آن تفاوت وجود داشته باشد.۳
دیدگاه متکلمان
متکلمان توجه بیشتری به کارکرد نظری عقل داشته‌اند. مهم‌ترین شاهد بر این ادعا ورود آنان به عرصه نظریه‌پردازی کلامی است. دیدگاه‌های کلامی مختلفی که از متکلمان در موضوعات مختلف کلامی در دست است این ادعا را اثبات می‌کند. ورود متکلمان به عرصه مناظره و گفت‌وگوهای دینی نیز این کارکرد عقل را به‌خوبی نشان می‌دهد. به جز این شواهد روایت طولانی هشام بن حکم از امام کاظم علیه السلام گزارشی درخور در این موضوع است.
در آغاز این روایت به برخی کارکردهای نظری عقل اشاره شده است؛ برای مثال، عاقلان را کسانی معرفی کرده است که با شنیدن اقوال مختلف بهترینِ آنها را
