متکلمان، برخی محدّثان نیز بنا به ضرورت و به ندرت به این حوزه وارد شدهاند؛ برای مثال، میتوان به مناظره منصور بن حازم۱، حمران بن اعین۲ و ابان بن تغلب۳ اشاره کرد.
نگارش و تألیف رسالههای کلامی
یکی دیگر از نشانههای عقلگرایی در امامیه نگاشتن و تألیف رسالههای کلامی است. برخی از این رسالهها نقد و ردّ اندیشههای دیگر و برخی دیگر، رسالههای مستقل در باب مسائل کلامی بودهاند. متکلمان امامیه آثار کلامی قابل توجهی در این دوره داشتهاند. برای مثال، هشام بن حکم کتابهایی در ردّ بر زنادقه، ارسطو (در توحید)، ثنویان، اصحاب طبایع، معتزله، هشام بن سالم و مؤمن طاق داشته و همچنین کتابهایی نیز در موضوعات کلامی مانند معرفت، اثبات حدوث اجسام، توحید، امامت، وصایت، جبر و قدر و استطاعت داشته است.۴
از مؤمن طاق نیز نوشتههایی در ردّ بر خوارج، ابوحنیفه و مرجئه و کتابی در اثبات امامت امام علی علیه السلام گزارش شده است.۵ از زُراره کتابی در بحث استطاعت و جبر، از یونس بن عبدالرحمان کتابی در بداء، از علی بن اسماعیل میثمی کتابی درباره امامت، از محمد بن خلیل سکاک کتابی در امامت و کتابی در توحید، از ابومالک حضرمی کتابی در توحید و از فضل بن شاذان کتب بسیاری در ردّ بر مخالفان و مسائل مختلف کلامی موجود بوده است.