می‌کردند و از آن رو که جامعه شیعه در هر دوره با تفاوت‌هایی از نظر وسعت و ضیق روبه‌رو بوده و عناصر جغرافیایی، سیاسی و فرهنگی در بیان اعتقادات و تفکر شیعی نقشی بسزا داشتهاند، بررسی معارف و اندیشه‌های امامیه در دوره‌های مختلف تاریخی و در نهایت بازیابی و فهم عمیق معارف اهل بیت علیهم السلام ضروری به نظر می‌رسد. ضرورت این مهم به‌ویژه با ورود اندیشه‌های بیرونی و تقابل‌های نوین در عرصه مباحث فکری بیش از پیش خودنمایی می‌کند.
از این‌رو، شایسته است امروزه که با تشکیل یک نظام شیعی در ایران بسیاری از مردم جهان و نخبگان به شناخت فرهنگ اهل بیت علیهم السلام روی آورده‌اند و مخالفان نیز از سرِ کینه‌ورزی و بدخواهی برای خاموش کردن این نور الاهی به شبهه‌افکنی و تیره‌سازی فضای گفت‌وگوی علمی امید بسته‌اند، اقدامی اساسی و برنامه‌ای روش‌مند و علمی در تبیین اصول و مفاهیم پایه در مدرسه اهل بیت علیهم السلام و احیای میراث فکری ایشان در حوزه مباحث اعتقادی تدارک شود.
پژوهشکده کلام اهل بیت علیهم السلام دقیقاً بر اساس همین نگرش و تحلیل شکل گرفت تا قفل غفلت و غبار تغافل را از اندیشه تشیّع بزداید و آموزه‌های گران‌سنگ قرآن و اهل بیت علیهم السلام را معرفی کند. کتاب پیش رو که بخشی از کلان پروژه بازشناسی اندیشه کلامی امامیه در دوران نخستین است، حاصل تلاش یکی از پژوهشگران این پژوهشکده در موضوع عقل و تطوّر آن در نگاه امامیه تا نیمه سده پنجم است. در این کتاب به ماهیت عقل، قلمرو آن و رابطه‌اش با دیگر منابع معرفت دینی و تطوّر دیدگاه امامیه در این موضوعات در سده‌های نخستین پرداخته شده است. نویسنده کتاب سعی کرده تا با بررسی دقیق منابع و گزارش‌های موجود از این دوران، دیدگاه اصحاب امامیه در دوره حضور و تطوّر آن را در دوره‌های بعد - با توجه به عوامل فکری و اجتماعی مخلتف - بررسی کند و در خلال بحث به نظریه‌های رقیب که عقل‌گرایی تشیع را محصول رابطه شیعه و مکاتب دیگر مانند معتزله دانسته
