به دستورهای خداوند پای‌بندند.^۱ همچنین از امام علی علیه السلام‌ نقل شده است که عقل دوری از گناه و عاقبت‌اندیشی و احتیاط است.^۲ از امام حسین علیه السلام‌ نیز نقل شده است که عقل، جُرعه جُرعه نوشیدن غم‌ها و مدارا کردن با دشمنان است.^۳ مسلّم است که این روایات نیز در دسته سوم می‌گنجند و مقصود از آنها آن است که لازمه خردمندی این موارد است.

۴. تدبیر امور زندگی

در کنار کارکردهای پیشین می‌توان به کارکرد عقل در تنظیم و تدبیر امور زندگی نیز اشاره کرد. بنابراین، همه علوم و فناوری‌های علمی که به نوعی به بهبود امور زندگی انسان‌ها کمک می‌کند، از این کارکرد عقل نتیجه می‌شوند. از پیامبر اکرم صلی الله علیه و اله‌ نقل شده است که هیچ خردورزی‌ای مانند تدبیر امور نیست.^۴

سزاوار نیست که خردمند جز در طلب سه چیز گام بردارد: به دست آوردن خرج زندگی، برداشتن گامی به سوی رستاخیز و کسب خوشی غیرحرام.^۵ از امام علی علیه السلام‌ نیز نقل شده است که بهترین دلیل بر زیادی خرد، حُسنِ تدبیر است.^۶ از امام حسن علیه السلام‌ نیز نقل شده است که با عقل هر دو سرا به دست می‌آید و هر کس از عقل بی‌بهره باشد، از آن دو بی‌بهره خواهد بود.^۷ البته، در صورتی این کارکرد را در اصطلاح دینی می‌توان «عقل» نامید که در راستای اهداف تعیین‌شده در ابعاد پیشین

از امام علی علیه السلام‌ نیز روایات بسیاری در این باره نقل شده است که از جمله آنها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد: «کمال نفس با عقل به دست می‌آید».^۱ «ادب در انسان همچون درختی است که اصل و ریشه آن عقل است».^۲ «اخلاق نیکو از میوه‌های عقل است».^۳ «عقل درختی است که میوه‌اش سخاوت و حیاست».^۴ «میوه عقل، مدارا کردن با مردم است».^۵ «جوانمردی انسان به اندازه عقل اوست».^۶ «با افزایش عقل، حلم و بردباری افزایش می‌یابد».^۷ «میوه عقل راست‌گویی است».^۸

«تعقل مایه عفت است».^۹ «میوه خردمندی بیزاری از دنیا و سرکوب کردن هواهاست».^۱۰ «از نشانه‌های خردمندی مؤمن، انصاف او با خودش است».^۱۱ این روایات در حقیقت، به دو قسم نخست باز می‌گردد.

۴. بنا به دسته چهارم روایات، عقل به معنای نفس انجام اعمال نیک و ترک اعمال ناپسند معرفی شده است. هنگامی که از پیامبر اکرم صلی الله علیه و اله‌ درباره عقل پرسیدند، فرمود: خردمندی، عمل به فرامین خداوند است. همانا خردمندان کسانی هستند که