نظریه‌پردازی‌های کلامی

1.. همان، ص۱۶۰.

2.. همان، ص۱۶۲.

3.. برای مثال، دربارۀ دیدگاه هشام بن سالم و هشام بن حکم در باب توحید، نک: کلینی، کافی، ج۱، ص۱۰۴- ۱۰۶. همچنین برای دیدگاه زُراره دربارۀ استطاعت، نک: شیخ طوسی، اختیار معرفة الرجال، ص۱۴۷ و برای دیدگاه‌های هشام بن حکم و هشام بن سالم در بحث معرِفَةُ‌ اللّه، نک: شیخ صدوق، التوحید، ص۲۸۹.

4.. اشعری، مقالات الاسلامیین، ص۳۱- ۶۳.

5.. اندیشه‌های کلامی زُراره در مباحث صفات الاهی، استطاعت و ایمان در منابع مختلف گزارش شده است (نک: شیخ طوسی، اختیار معرفة الرجال، ص۱۴۲ و ۱۴۵؛ اشعری، مقالات الاسلامیین، ص۳۶ و ۴۳).

6.. دربارۀ اندیشۀ او در بحث صفات الاهی، نک: اشعری، مقالات الاسلامیین، ص۳۷، در بحث استطاعت، نک: همان، ص۴۳ و در بحث معرفت، نک: همان، ص۵۱. همچنین دربارۀ پژوهشی مستقل دربارۀ او، نک: اقوام کرباسی، مؤمن طاق.

7.. دربارۀ اندیشۀ او در بحث توحید، نک: کلینی، کافی، ج۱، ص۱۰۴- ۱۰۶ و همچنین، نک: اشعری، مقالات الاسلامیین، ص۳۴. دربارۀ اندیشه‌های دیگر او، نک: اشعری، مقالات الاسلامیین، ص۴۱-۴۲.

8.. حجم گزارش‌های کلامی موجود از او بسیار زیاد است. از جمله دیدگاه‌های او در دقیق الکلام می‌توان به نظریۀ «جزء لایتجزی»، «طفره» و تعریف انسان و در جلیل الکلام به توحید، صفات الاهی، استطاعت، رابطۀ معرفت عقلی و معرفت اضطراری، امامت، عصمت و نص‌اشاره کرد. در این‌باره نک: اسعدی، هشام بن حکم، ۵۷-۲۶۰.

1.. همان، ج۲، ص۳۸.

2.. «ضُرَيْسٍ الْكُنَاسِيِّ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام‌ يَقُولُ‏ وَعِنْدَهُ أُنَاسٌ مِنْ أَصْحَابِهِ عَجِبْتُ مِنْ قَوْمٍ يَتَوَلَّوْننَا وَيَجْعَلُونَا أَئِمَّةً وَيَصِفُونَ أَنَّ طَاعَتَنَا مُفْتَرَضَةٌ عَلَيْهِمْ كَطَاعَةِ رَسُولِ الله صلی الله علیه و اله‌ ثُمَّ يَكْسِرُونَ حُجَّتَهُمْ وَيَخْصِمُونَ أَنْفُسَهُمْ بِضَعْفِ قُلُوبِهِمْ فَيَنْقُصُونَا حَقَّنَا وَيَعِيبُونَ ذَلِكَ عَلَى مَنْ أَعْطَاهُ اللَّهُ بُرْهَانَ حَقِّ مَعْرِفَتِنَا وَالتَّسْلِيمَ لِأَمْرِنَا أَ تَرَوْنَ أَنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَتَعَالَى افْتَرَضَ طَاعَةَ أَوْلِيَائِهِ عَلَى عِبَادِهِ ثُمَّ يُخْفِي عَنْهُمْ أَخْبَارَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ - وَيَقْطَعُ عَنْهُمْ مَوَادَّ الْعِلْمِ فِيمَا يَرِدُ عَلَيْهِمْ مِمَّا فِيهِ قِوَامُ دِينِهِمْ فَقَالَ لَهُ حُمْرَانُ جُعِلْتُ فِدَاكَ أَ رَأَيْتَ مَا كَانَ مِنْ أَمْرِ قِيَامِ - عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ وَالْحَسَنِ وَالْحُسَيْنِ علیه السلام‌ وَخُرُوجِهِمْ وَقِيَامِهِمْ بِدِينِ اللَّهِ عَزَّ ذِكْرُهُ وَمَا أُصِيبُوا مِنْ قَتْلِ الطَّوَاغِيتِ إِيَّاهُمْ وَالظَّفَرِ بِهِمْ حَتَّى قُتِلُوا وَغُلِبُوا فَقَالَ أَبُو جَعْفَرٍ علیه السلام‌ يَا حُمْرَانُ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَتَعَالَى قَدْ كَانَ قَدَّرَ ذَلِكَ عَلَيْهِمْ وَقَضَاهُ وَأَمْضَاهُ وَحَتَمَهُ عَلَى سَبِيلِ الِاخْتِيَارِ ثُمَّ أَجْرَاهُ فَبِتَقَدُّمِ عِلْمٍ‏ إِلَيْهِمْ مِنْ رَسُولِ الله صلی الله علیه و اله‌ قَامَ عَلِيٌّ وَالْحَسَنُ وَالْحُسَيْنُ علیه السلام‌ وَبِعِلْمٍ صَمَتَ مَنْ صَمَتَ مِنَّا وَلَوْ أَنَّهُمْ يَا حُمْرَانُ حَيْثُ نَزَلَ بِهِمْ مَا نَزَلَ مِنْ أَمْرِ اللَّهِ عَزَّ وَجَلَّ وَإِظْهَارِ الطَّوَاغِيتِ عَلَيْهِمْ سَأَلُوا اللَّهَ عَزَّ وَجَلَّ أَنْ يَدْفَعَ عَنْهُمْ ذَلِكَ وَأَلَحُّوا عَلَيْهِ فِي طَلَبِ إِزَالَةِ مُلْكِ الطَّوَاغِيتِ وَذَهَابِ مُلْكِهِمْ إِذاً لَأَجَابَهُمْ وَدَفَعَ ذَلِكَ عَنْهُمْ ثُمَّ كَانَ انْقِضَاءُ مُدَّةِ الطَّوَاغِيتِ وَذَهَابُ مُلْكِهِمْ أَسْرَعَ مِنْ سِلْكٍ مَنْظُومٍ انْقَطَعَ فَتَبَدَّدَ وَمَا كَانَ ذَلِكَ الَّذِي أَصَابَهُمْ يَا حُمْرَانُ لِذَنْبٍ اقْتَرَفُوهُ‏ وَلَا لِعُقُوبَةِ مَعْصِيَةٍ خَالَفُوا اللَّهَ فِيهَا وَلَكِنْ لِمَنَازِلَ وَكَرَامَةٍ مِنَ اللَّهِ أَرَادَ أَنْ يَبْلُغُوهَا فَلَا تَذْهَبَنَّ بِكَ الْمَذَاهِبُ فِيهِمْ» (کلینی، کافی، ج۱، ص۲۶۱-۲۶۲).

3.. کلینی، کافی، ج۱، ص۲۶۹.