پیشینه‌ای که داشته باشند، تمایل ذاتی و اولیه‌شان به آرامش و صلح است؛ ولی برای رسیدن به آن ممکن است، خشونت ترجیح داده شود و یا لازمه جبری دسترسی به آرامش محسوب شود. حتی اگر خشم منفی، ابزار دسترسی به اهداف زندگی قرار بگیرد، عوارض منفی جسمی و روحی برای خود فرد خواهد داشت.
ارزیابی اخلاقی غضب در روایات، عواقب و آثار وضعی متعددی را پیش‌بینی کرده است. اغلب این آثار، اثر وضعی اولیه‌اش شامل حال خود فرد غضب‌کرده است. در روایت امیرمؤمنان علیه السلام خشم منفی بدون کنترل از طرف صاحب آن، مستوجب خفت و خواری است:
مَن طَلَبَ شِفَا غَیظٍ بِغَیرِ حَقٍّ، أَذَاقَهُ اللهُ هَوَاناً بِحَقٍّ.^۱
هر که بخواهد به ناحق خشم خود را فرو بنشاند، خداوند به حق، طعم خواری را به او بچشاند.
نکات قابل توجه این روایت، تصریح به شفا و غیرحق است؛ یعنی کسی که خشم‌ خود را بخواهد به روش نادرستی فروبنشاند که کنایه از آزاد گذاشتن خشم به انتقام است؛ یعنی بخواهد به مفاد خشم خود جامه عمل بپوشد و هیچ کنترلی بر غیظ خود اعمال نکند. مورد هم مربوط به خشم منفی است؛ در این صورت خداوند، طعم خواری و مذلت را به او می‌چشاند. تعبیر به غیظ نیز به احتمال قوی، همان خشم اصطلاحی است که ابتدای تحقیق عرض شد. معنای حدیث این می‌شود که اگر کسی به روش درستی، مثل بردباری و کظم، جلوی غیظ خود را نگیرد؛ بلکه به روش نادرستی غیظ خود را آشکار کرده و پرخاش‌ کند، چنین عواقبی دارد. گویا فردی طرف سخن است که می‌تواند این کار را بکند؛ ولی خشم خود آشکار می‌کند. منظور از اراده خداوند در اینجا نیز اراده ‌تکوینی خداوند است به اجرای امور، بر اساس مقدرات خود؛ چون هر رفتار پرخاشگرانه‌ای، چنین اثر وضعی را خواهد داشت؛ لذا در روایت دیگری از آن حضرت تصریح شده که عواقب سه گروه که یکی فرد غضوب است، به

خشونت‌ها می‌توانند، عامل به کاربستن اصول ارتباطی ناهنجار باشد؛ مانند بی‌اعتمادی، عدم‌صداقت، انتقام‌گیری و... .
شر نسبت به پروردگار هم شامل ناسپاسی، کفرگویی، غفلت، خیانت، نافرمانی و... می‌شود و شاید از اعظم گناهان کبیره، غضب مخلوق بر خالق باشد که مخصوص سران کفر و الحاد، مانند نمرود و فرعون است. انسان جاهل یا غافل ممکن است، موضع‌گیری منفی نسبت به پروردگار داشته و نسبت به عدالت یا هر صفت‌ دیگری از او دچار اشتباه شود. چنین فردی نخواهد توانست، رفتارهای خود را بر این اساس تنظیم نماید و لذا تظاهرات رفتاری خشن، اعتراض‌آمیز و مخالفت‌جویانه با پروردگار خود خواهد یافت. در اینجا خشم، موجبات فاصله‌گیری بیشتر از خداوند شده و در نهایت به مصداق: (ثُمَّ کانَ عَاقِبَةَ الَّذِینَ أَسَاؤُوا السُّوأَی أَن کذَّبُوا بِآیاتِ اللهِ)^۱
، منکر خداوند بشود.
بر اساس این روایت مختصر، ولی معتبر، می‌توان پیش‌بینی کرد که محور همه صورت‌های رفتاری شری که تصور شد، ممکن است، غضب باشد. در بحث آثار کنترل غضب، عرض خواهد شد که چگونه کنترل غضب در همه این محدوده‌ها، باعث بروز خیر و سعادت برای افراد می‌شود.

۱. آثار فردی خشم

از بررسی محتوای آیات و روایات در زمینه غضب متوجه می‌شویم که نتایج خشم منفی، قبل از هرکسی بر خود فرد غضبناک متوجه می‌شود و سپس بر سایرین و کل جامعه سرایت می‌کند. هرکسی بالوجدان متوجه می‌شود که خشم، حالت رنج‌آور و ناراحت‌کننده‌ای است که ابعاد مختلف انسان را تحت سیطره خود قرار داده و گاهی آینده شخص نیز، تحت الشعاع خشونت‌های قبلی او قرار می‌گیرد؛ لذا کمتر کسی تمایل ذاتی به عصبانیت عمدی دارد. اغلب افراد سالم و غیر بیمار، با هر فرهنگ و