فصل دوم: آثار خشم منفی

گاهی تعابیر برخی روایات، محوریت غضب را در بین سایر معاصی اثبات می‌کند و انسان اندیشمند را وادار می‌کند که به مصداق آیه شریفه ﴿قُل إِنَّمَا أَعِظُکم بِوَاحِدَﺓٍ﴾^۱ ، یک جمله بیشتر کسی را موعظه نکند و آن اینکه خشم ‌مگیر. روایات متعددی از معصومان وجود دارد که فقط همین کلمه را توصیه می‌نماید؛ مانند حدیث نبوی زیر که در جواب کسی که گفت مرا توصیه‌ای بفرمایید، فرمودند:
«لاتغضب»، یعنی پیامبر صلی الله علیه و آله فرمودند: «خشمگین نشو!» آن مرد می‌گوید من مشغول فکر کردن درباره آنچه پیامبر صلی الله علیه و آله فرمودند، بودم که حضرت اضافه می‌فرمایند: «فَإِذَا الغَضَبُ یجمَعُ الشَّرَّ کُلَّهُ»^۲ ؛ «چون خشم تمام بدی‌ها را جمع می‌کند».
گویا اهمیت غضب تا آن جاست که موعظه به آن، از سایر رفتارهای ناهنجار بس می‌نماید. به دلایلی که توضیح خواهیم داد، این واقعیت وجود دارد که در اغلب مواردی که امر شری در عالم اتفاق بیفتد، خشونت و غضب، به نوعی در ارتباط با آن قرار می‌گیرد. در حدیث شریف امام صادق علیه السلام که در قالب حکایتی از حضرت عیسی علیه السلام

نفاق بر چهار پایه استوار است: بر هوس و سهل‌انگاری [در امر دین] و خشم و طمع... و خشم بر چهار شاخه است: خود برتربینی، فخرفروشی، حمیت و عصبیت. هر که خودبرتربین باشد، به حق پشت کند. هر که فخر فروشی کند، از صراط راستی منحرف شود و به گناه در افتد. هر که حمیت ورزد، بر گناهان اصرار ورزد و هر که عصبیت داشته باشد، از حق منحرف شود و به باطل گراید؛ پس چه بد خصلتی است، خصلتی که نتیجه‌اش پشت‌کردن به حق، گناه، اصرار بر گناه و انحراف از راه راست باشد.
در همین جا می‌توان برداشت کرد که روراست‌بودن و صداقت، چقدر در خاموش‌ کردن غضب می‌تواند مفید باشد؛ زیرا دورویی و تضاد، منشاء غضب می‌شود. تفاوت ظاهر و باطن، جز در مواقع ضرورت، مثل تقیه یا مصالح دیگری که مصداق دروغ مصلحت‌آمیز است، نباید جایز باشد؛ چون تعادل هیجانی افراد را به هم ریخته و نیاز به مدیریت هیجانی بالایی خواهد داشت.