ما در صفحات بعدی به دلیل همین تقسیم، از خشم تحت عنوان خشم مثبت و خشم منفی یاد خواهیم کرد. منابع لغوی نیز، به غضب مثبت و منفی اشاره نموده‌اند.۱ در کتاب شریف مجمع البحرین، ذیل آیه شریفه (غیرالمغضوب علیهم)
، ابتدا غضب به دو نوع غضب مخلوق و غضب خالق تقسیم شده است.۲ این کتاب درباره ماهیت غضب می‌فرماید:
و الغَضَبُ من غیرالله تعالی هو عبارةٌ عن غلیان دم القلب لإرادة الانتقام و هو من الأخلاق المذمومة.۳
خشم در غیر خدا، حرکت و جوشش خون است، به منظور انتقام‌گرفتن و از صفات رذیله محسوب می‌شود.
۳. خشم درونی و بیرونی
نحوه بیان برخی از روایات می‌‌رساند که خشم سطوح و مراتبی دارد. به طوری که ابتدا خشم، در سطح قلبی و مخفی ایجاد می‌شود و سپس توسط صاحب خشم، اراده بروز آن می‌شود و ظاهر می‌شود. امام صادق علیه السلام ضمن بیان این موضوع می‌فرمایند که در مورد خداوند، خواستن و انجام دادن یکی است و دو مرحله‌ای نیست:
...غضب، از خصوصیات ما انسان‌هاست. زمانی که خشمگین می‌شویم، حالاتمان تغییر می‌کند و احتمالاً زانوانمان می‌لرزد و رنگمان عوض می‌شود، بعد از آن پیامدهایی دارد که به آن غضب می‌گویند و این کلام بین مردم شناخته شده است. غضب دو گونه است، یکی از آنها در
1.قال ابن‌عرفة: «الغَضَبُ، من المخلوقین، شیءٌ یداخل قُلوبَهم؛ و منه محمودٌ و مذمومٌ فالمذموم ما كان فی غیر الحقّ و المحمود ما كان فی جانب الدِّین و الحقِّ و أمّا غَضَبُ الله فهو إنكاره علی من عصاه فیعاقبه ...». لسان العرب، ج۱، ص۶۴۹.
2.الغَضَبُ قسمان: « غَضَبُ الله و هو سخطه علی مَن عصاه و معاقبته له و غَضَبُ المخلوقین فمنه محمودٌ و هو ما كان فی جانب الدِّین و الحقّ و المذمومُ ما كان فی خلافه...». مجمع البحرین، ج۳، ص۳۱۵.
3.همان.
