69
مهار خشم

درباره غضب خداوند تبیین شده است. مطابق روایتی که هشام‌بن‌حکم از امام صادق علیه السلام۱ نقل می‌کند:
امام در پاسخ به زندیقی که پرسید: «آیا برای خدا رضا و سخط هست؟» فرمود: «آری و لیکن نه مثل مخلوق؛ زیرا که رضا در مخلوق حالتی است [که] به او دست می‌دهد و او را از حالی به حالی وارد می‌کند و مخلوق، مرکب و تو خالی است، اشیاء را در او مدخلی است؛ ولی اشیاء را در خالق مدخلی نیست که او واحد واحدی الذّات و واحدی المعنی است؛ پس رضای او همان ثواب او و سخط او عذاب اوست، بی‌آنکه چیزی به‌وجود او عارض شود و او را تهییج و از حالی به حالی وارد کند که این صفات مخلوق عاجز و محتاج است.۲
چند مورد مشابه این روایت، در کتاب توحید صدوق باب ۲۶ آمده است که محتوای آنها همین را می‌رساند که غضب و سخط خدا، عذاب اوست و رضای خدا همان ثواب خداست و خداوند از هرگونه تغیر و تهییج به دور است. بنابراین به لحاظ اعتقادی، هیچ نوعی از غضب مذموم برای خداوند متصور نمی‌باشد.

۲. خشم مثبت و خشم منفی

اما غضب در مخلوق ممکن است محمود یا مذموم باشد. غضب محمود آن است که برای دین و دفاع از آن یا برای حق و اثبات یک عقیده و شناخت به وجود می‌آید و معمولاً رضایت‌ خالق را به دنبال دارد؛ اما غضب مذموم، در جایی است که بدون وجهی متعالی باشد و صرفاً رضایت مخلوق را در پی ‌دارد.

1.قال له: «فَلَهُ رِضاً وَ سَخَطٌ؟ فَقَالَ أَبُوعَبدِاللهِ علیه السلام: نَعَم وَ لَكِن لَیسَ ذَلِک عَلَی مَا یوجَدُ مِنَ المَخلُوقِینَ وَ ذَلِک أَنَّ الرِّضَا حَالٌ تَدخُلُ عَلَیهِ فَتَنقُلُهُ مِن حَالٍ إِلَی حَالٍ لِأَنَّ المَخلُوقَ أَجوَفُ مُعتَمِلٌ مُرَكَّبٌ لِلأَشیاءِ فِیهِ مَدخَلٌ وَ خَالِقُنَا لا مَدخَلَ لِلأَشیاءِ فِیهِ لِأَنَّهُ وَاحِدٌ وَأَحَدِیُّ الذَّاتِ وَأَحدِیُّ المَعنَی فَرِضَاهُ ثَوَابُهُ وَ سَخَطُهُ عِقَابُهُ مِن غَیرِ شی‏ءٍ یتَدَاخَلُهُ فَیهَیجُهُ وَ ینقُلُهُ مِن حَالٍ إِلَی حَالٍ لِأَنَّ ذَلِک مِن صِفَةِ المَخلُوقِینَ العَاجِزِینَ المُحتَاجِینَ».
الکافی، ج‌۱، ص‌۱۱۰.

2.قاموس قرآن، ج‏۳، ص۲۴۵.


مهار خشم
68

غضب خداوند، بلا و عذاب است که در اثر بدکاری در دنیا و آخرت بر شخص وارد می‌شود. چون می‌دانیم که باری تعالی ثابت و نامتغیر است. این نکته که غضب الهی، معنای خاصی دارد، به غیر از آنچه در مورد بندگان است، در تفسیر آیه شریفه زیر و اغلب موارد استعمال غضب الهی در تفاسیر ذکر شده است:
(وَلا تَطغَوا فِیهِ فَیحِلَّ عَلَیکم غَضَبِی وَمَن یحلِل عَلَیهِ غَضَبِی فَقَد هَوَی) ۱.
...و در آن طغیان نکنید که غضب من بر شما وارد شود و هرکس غضبم بر او وارد شود، سقوط می‏کند!
در کتاب اصول کافی آمده است، از امام باقر علیه السلام درباره تفسیر آیه فوق سؤال شد، حضرت فرمودند:
هُوَ العِقَابُ یا عَمرُو إِنَّهُ مَن زَعَمَ أَنَّ اللهَ قَد زَالَ مِن شَی‏ءٍ إِلی شَی‏ءٍ فَقَد وَصَفَهُ صِفَةَ مَخلُوقٍ وَ إِنَّ اللهَ تَعَالَی لا یستَفِزُّهُ شَی‏ءٌ فَیغَیرُهُ.۲
ای عمرو غضب خدا عقاب او است. هر که پندارد خدا از حالی به حالی در میاید او را با صفت مخلوق وصف کرده است چیزی خدا را تحریک نمی‌کند تا او را تغییر دهد.
و در ضمن روایت دیگر همان باب، امام صادق علیه السلام در جواب زندیقی فرمودند:
...فَرِضَاهُ ثَوَابُهُ وَ سَخَطُهُ عِقَابُهُ مِن غَیرِ شَی‏ءٍ یتَدَاخَلُهُ فَیهَیجُهُ وَ ینقُلُهُ مِن حَالٍ إِلَی حَالٍ۳
...رضای خدا، ثواب خدا و سخط خدا، انتقام خداست. بی‏آنکه چیزی در خدا تأثیر کرده و او را از حالی به حالی در آورد.
اما در مورد کاربرد مفاهیم مشترک‌المعنی با غضب در مورد خداوند نیز، در روایتی از امام صادق علیه السلام، همین توجیه صورت گرفته است؛ یعنی اینکه منظور از «رضا»ی خدا، همان ثواب و منظور از «سخط»خدا، همان عذاب اوست. درست همان‌طور که

1.طه: ۸۱.

2.الکافی، ج۱، ص۱۱۰.

3.قاموس قرآن، ج‏۵، ص: ۱۰۴.

  • نام منبع :
    مهار خشم
    سایر پدیدآورندگان :
    محمدرضا کيومرثي اسکويي
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1391
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 32704
صفحه از 299
پرینت  ارسال به