بیشتر منظورمان، قول و عمل فرد خشن می‌باشد؛ یعنی گفتار و رفتاری با قدرت و ظهور شدید در منظور. قدرت از آن جهت که ضعف نفسانی، مانع از ابراز آن نشود^۱ ؛ اما هر کدام از این دو صفت، زمانی که درباره انسان و به عنوان یک صفت یا خصیصه به کار می‌روند، بسته به موقعیت آن، ممکن است مثبت یا منفی باشند؛ مثل غضب که گذشت. گاهی در روایت، صفت خشن درباره انسان هم به کار رفته است. از معانی مثبت خشن، مانند توصیفی که رسول اکرم از امیرمؤمنان علیه السلام نمودند:
فَأَمَرَ رَسُولُ اللهِ صلی الله علیه و آله مُنَادِیاً فَنَادَی فِی النَّاسِ ارفَعُوا أَلسِنَتَکم عَن عَلِی بنِ أَبِی طَالِبٍ فَإِنَّهُ خَشِنٌ فِی ذَاتِ اللهِ عَزَّ وَ جَلَّ غَیرُ مُدَاهِنٍ فِی دِینِهِ.^۲
زبان از علی کوتاه کنید که او در ذات‏ خدا، مردی درشت است و در دین. مداهنه نکند.
صاحب تفسیر روض ‌الجنان ‌به نقل از سفیان ثوری، مداهنه را چنین معنی می‌کند: «مردی که همسایگان او، دوست او باشند و او را مدح کنند، بدان که او مداهن است؛ چه اگر امر معروف و نهی منکر کردی، همه دشمنش بودندی... ».^۳

نیز در روایت دارد؛ مانند‌ روایت امیرمؤمنان علیه السلام: «إِنَّمَا الحِلمُ کظمُ الغَیظِ وَ مِلک النَّفسِ»‏^۱ ؛ «بردباری، فروخوردن خشم و تسلط بر خود است». همچنین حضرت در روایت دیگری می‌فرمایند که مهم‌ترین عنصر ماهوی حلم، همان کظم است^۲ .

۹. اللّین و الخشن

هر چند این دو واژه در اصل، برای اشیاء غیرجاندار به کار می‌رود. ولی گاهی از باب استعاره در جاندار و انسان هم به کار رفته است. در اغلب روایات، واژه «خَشِن» بیشتر به عنوان صفت اشیاء بکار رفته است؛ مانند: نوع لباس، نوع مکان عبادت، نوع غذا، نوع تکالیف، صفت خاک و زمین، آب یا کوه و...، لذا ضد آن را «لین» و «نعومة» گفته‌اند. صاحب مجمع ‌البحرین می‌فرماید:
الخُشونة ضدّ النعومة و هی کیفیةٌ تحصل عن کون بعض الأجزاء أخفض و بعضها أرفع یقال خَشُن الشی‏ء بالضمّ خُشونةً خلاف نعم فهو خَشنٌ.^۳
خشونت برخلاف نرمی است و کیفیتی است که از برجستگی و پستی اجزای چیزی ایجاد می‌شود. در این صورت گفته می‌شود شیء، خشن است؛ یعنی نرم نیست.
در واقع خشن صفتی در اشیاء است که پستی و بلندی سطح آن را توصیف می‌کند؛ یعنی ناصاف‌بودن یا زبری و ضد آن هم نعم یا لین می‌باشد؛ به معنی نرمی و اگر بر انسان حمل شود به معنی قدرتمندی است. مرد خشن، یعنی مرد قوی و شدید، یعنی کسی که به لحاظ ارادی، توانایی بروز و ظهور دارد و ملاحظه کار نیست.^۴ اغلب منابع لغت، این نکته را ذکر کرده‌اند که وقتی خشن را دربارة انسان به کار می‌بریم،