33
مهار خشم

علامه طباطبایی در تفسیر ‌المیزان می‌فرمایند:
رضا صفتی است که در مورد صاحبان عقل و اراده استفاده می‌شود و ضد این صفت، صفت خشم و سخط است و هر دو صفت وجودی هستند. از طرفی رضا و خشنودی همواره به اوصاف و افعال مربوط می‏شود، نه به ذوات؛ مثلاً گفته می‌شود من از اوصاف و افعال فلانی راضی‌ام؛ ولی گفته‌ نمی‌شود من از این گل راضی هستم.۱
هرچند تصریح به این نکته نشده؛ ولی با توجه به موارد استعمال غضب می‌توان، چنین استفاده کرد که ضد رضا هم که سخط و غضب باشد، نیز چنین است و به طور غالب بر افعال تعلق می‌گیرد، نه ذوات اشیاء.
در این بخش، علامه رحمة الله علیه به بحث مفیدی در‌باره رضا می‌پردازدکه خلاصه آن، این است که صفت رضا همیشه بر یک عمل انجام‌شده تعلق می‌گیرد و لذا با اراده که قبل از عمل و به معنی قصد جدی بر انجام عملی است که هنوز واقع نشده، متفاوت است؛ هرچند ممکن است، بعد از عمل به آن متعلق شود. از طرفی با توجه به معنی رضا، وقوع عمل، مساوی با ایجاد رضاست و لذا ممکن نیست، آن را صفتی از اوصاف قائم به ذات خدا بدانیم؛ چون خدای تعالی منزه است از اینکه محل حوادث قرار گیرد. و می‌فرمایند:
پس باید بدانیم که هر جا رضایت به خدای سبحان نسبت‌داده‌شده، صفت فعل او و قائم به فعل اوست و خلاصه صفتی است که از فعل

1.أَبِی عَمَّن حَدَّثَهُ رَفَعَهُ إِلَی أَبِی‌عَبدِ‌اللهِ علیه السلام قَالَ: «إِنَّهُ لا یسَعُكُم فِیمَا ینزِلُ بِكُم مِمَّا لا تَعلَمُونَ إِلَّا الكَفُّ عَنهُ وَ التَّثَبُّتُ فِیهِ وَ الرَّدُّ إِلَی أَئِمَّةِ المُسلِمِینَ حَتَّی یعَرِّفُوكُم فِیهِ الحَقَّ وَ یحمِلُوكُم فِیهِ عَلَی القَصدِ قَالَ اللهُ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ (فَسئَلُوا أَهلَ الذِّكرِ إِن كُنتُم لا تَعلَمُونَ)
»؛ امام صادق علیه السلام فرمودند: «همانا، در هر امری كه توانایی آگاهی بر آن ندارید چاره‌ای نیست جز خویشتن داری و تأمل در آن و باید به سوی ائمه مسلمانان ارجاع بدهید تا حقیقت آن را برای شما روشن سازند و منظور را برای شما مشخص كنند.[این امر] به دلیل فرموده خداوند است كه فرمود: «از اهل ذكر بپرسید، اگر نمی‌دانید».

المحاسن، برقی، ج۱، ص۲۱۶؛ بحار الأنوار، ج‏۲، ص۱۲۰.


مهار خشم
32

الحَیاءُ نُورٌ جَوهَرُهُ صَدرُ الإِیمَانِ، وَ تَفسِیرُهُ التَّثَبُّتُ عِندَ کلِّ شَیءٍ ینکرُهُ التَّوحِیدُ وَ المَعرِفَةُ.۱
شرم نوری است که ذات و جوهر آن صدرِ ایمان است، معنای شرم این است که در برابر هر آنچه با توحید و معرفت ناسازگار است خویشتن داری کنی.
همچنین، در روایتی واژه «التثبت»، عطف بر «الکفّ» شده است و نظایر این کاربرد وجود دارد۲ . بنابر‌این؛ شکی نیست که واژه «الحدة»، به معنای منفی‌اش، شامل مواردی می‌شود که انسان با عجله، تندی، بدون تأمل و تفکر کاری را انجام دهد که نمی‌داند. مشابهت این مفهوم با غضب، این است که در غضب هم انسان به خاطر شدت غلبه هیجان منفی، نسنجیده، بدون ‌تدبیر و با تندی و خشونت کاری صورت می‌دهد؛ اما در معنی مثبتش، جدیت و درنگ ‌نکردن در مسائل مهم معنا می‌شود.

۶. الرّضا

در لفظ فارسی، «رضا» به معنی «خشنودی و خرسند شدن»۳ و همین طور رضایت خاطر از زندگی و رضایت از ‌داشتن سرنوشت است۴ ؛ ولی در فرهنگ عربی، قرآن و روایات، به معنی ضدّ «غضب» و «سخط» از آن یاد شده ‌است؛ برای مثال در لسان ‌العرب آمده است:
الرِّضا، مقصورٌ: ضدّ السَّخَط. و فی حدیث الدعاء: اللهُمَّ إِنِّی أَعُوذُ بِرِضَاک مِن سَخَطِک۵ ... الغَضَبُ: نقیضُ الرِّضا.۶

1.مصباح ‌الشریعة، ص۱۸۹.

2.فرهنگ عمید، ذیل واژه رضا.

3.نرم‌افزار فرهنگ نوین.

4.لسان ‌العرب، ج۱۴، ص۳۲۳.

5.همان، ج۱، ص۶۴۸.

6.ترجمه تفسیر‌المیزان، ج‏۱۷، ص۳۶۷.

  • نام منبع :
    مهار خشم
    سایر پدیدآورندگان :
    محمدرضا کيومرثي اسکويي
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1391
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 32533
صفحه از 299
پرینت  ارسال به