283
مهار خشم

تعبیر غضبت لله تصریح حضرت در الهی‌ بودن غضب ابوذر است. حضرت می‌فرمایند که خشم ابوذر، به خاطر خدا بوده و در صورتی که جهت‌گیری الهی خود را به همین صورت حفظ نماید، به خاطر تقوایی که دارد، خداوند راه جدیدی برایش خواهد گشود؛ اما تذکر می‌دهند که در ادامه نیز، همان‌گونه با حق ملازم باش که در ابتدا هستی؛ بنابر‌این حق‌محوری، مصداق کاملش خدامحوری است و دستورات الهی هم، خارج از هر واقعیت خارجی نیست.
در جایی که افراد برای عقاید باطل خود تعصب و خشونت می‌ورزند، بسیار بجاست که برای حق و حقیقت و عقاید بحق خود تعصب ورزند. تعصب‌ورزی در اینجا نیز، نوعی حق‌محوری است. حضرت امیر‌ علیه السلام در خطبه‌ای اصحاب خود را به خاطر نداشتن غضب مثبت سرزنش کرده‌اند:
وَ قَد تَرَونَ عُهُودَ اللهِ مَنقُوضَةً فَلا تَغضَبُونَ وَ أَنتُم لِنَقضِ ذِمَمِ آبَائِکِم تَأنَفُونَ.۱
می‌نگرید که قوانین و پیمان‌های الهی شکسته شده؛ اما خشم نمی‌گیرید؛ در ‌حالی‌ که اگر پیمان پدرانتان نقض می‌شد، ناراحت می‌شدید.
در روایت فوق، افراد به خودشان نوعی برتری در برابر پروردگار داده‌اند. حضرت از اینکه در برابر حقوق الهی بی‌تفاوت‌اند نارحت‌اند. این خشم و رنجش حضرت هم مثبت است؛ چون برای احقاق حقوق الهی و به دنبال افزایش غفلت مردم از پیمان‌های الهی است. در واقع حضرت خطر در کمین را احساس می‌کنند و آن سست‌شدن پایه‌های مکتب توحیدی است که توسط پیامبر صلی الله علیه و آله بنیان شده و مؤمنان دیروز به گروهی رفاه‌طلب و متوقع تبدیل شده‌ و وظایف الهی خود در محکم ‌نگهداشتن شریعت را رها کرده‌اند.

1.نهج‌ البلاغة، خطبۀ۱۰۶؛ بحار الأنوار، ج۳۴، ص۱۰۷.


مهار خشم
282

نظام ارزشی اسلام، تمام توصیه‌های اخلاقی، منشأ حقیقی دارند و اراده تشریعی خداوند به آنها تعلق گرفته است؛ یعنی فرد مؤمن، در تمام حالات خود مراقب است از دستور خدا سرپیچی عمدی یا سهوی نکند. جدیت در این مراقبت به تدریج، باعث کاهش موارد سهوی یا خطایی نیز خواهد شد؛ چنان چه امام سجاد‌ علیه السلام در مناجات خود، از خداوند می‌خواهند که مراعات خود را تا بدان حد برسانند که حتی از لغزش‌های سهوی و خطایی نیز مصون بمانند:
اللهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ ارزُقنِی التَّحَفُّظَ مِنَ الخَطَایا وَ الاحتِرَاسَ مِنَ الزَّلَلِ فِی الدُّنیا وَ الآخِرَةِ فِی حَالِ الرِّضَا وَ الغَضَبِ.۱
خداوندا! بر محمد و آلش درود بفرست و محافظت از خطایا و مراقبت از اشتباه را در دنیا و آخرت در موقع خشنودی و غضب، برای من روزی کن.
مصداق‌بودن خداوند در حق محوری، در روایات تصریح شده است؛ یعنی شرایع و تعالیم الهی معیار ارزشی خشم را تعیین می‌کنند. اگر خشمی مطابق با ارزش‌های الهی توجیه شود، مثبت است؛ وگرنه منفی است. از جمله حدیث امیرمؤمنان علیه السلام:
آن گاه که عثمان، ابوذر را به ربذه تبعید کرد و حضرت برای خداحافظی با او بیرون رفت _ فرمود: ای ابوذر! تو به خاطر خدا خشم گرفتی؛ پس به همان کسی امیدوار باش که از بهر او به خشم آمدی. این جماعت بر دنیای خویش از تو ترسیدند و تو بر دین خود از آنها ترسیدی. از این رو، تو را از خانه‌ات کوچاندند و به رنج و سختی‌ات در افکندند. به خدا سوگند! اگر آسمان‌ها و زمین بر روی بنده‌ای بسته باشد؛ اما این بنده، تقوای خدا در پیش گیرد، خداوند برای او برون شوی می‌گشاید؛ پس، با چیزی جز حق همدم مشو و از چیزی جز باطل مگریز۲

1.الصحیفة‌ السجادیة، ص ۹۶، دعا ۲۲.

2.من کلام أمیرالمؤمنین علیه السلام لإبی‌ذرّ رحمة الله علیه لمّا أُخرج إلی الربذة: «عِندَ وَداعِ أَبِی ذَرٍّ لَمَّا سَیرَهُ عُثمَانُ إِلَی الرَّبَذَةِ یا أَبَا ذَرٍّ إِنَّک إِنَّما غَضِبتَ للهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَارجُ مُن غَضِبتَ لَهُ، إِنَّ القَومَ خَافُوک عَلَی دُنیاهُم وَ خِفتَهُم عَلَی دِینِک فَأَرحَلُوک عَنِ الفِنَاءِ وَ امتَحَنُوک بِالبَلاءِ وَ اللهِ لَو كَانَتِ السَّمَاوَاتُ وَ الأَرضُ عَلَی عَبدٍ رَتقاً ثُمَّ اتَّقَی اللهَ عَزَّ وَ جَلَّ جَعَلَ لَهُ مِنهَا مَخرَجاً فَلا یؤنِسک إِلاَّ الحَقُّ وَ لا یوحِشک إِلاَّ البَاطِلُ... .».
الکافی، ج۸، ص۲۰۷.

  • نام منبع :
    مهار خشم
    سایر پدیدآورندگان :
    محمدرضا کيومرثي اسکويي
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1391
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 32562
صفحه از 299
پرینت  ارسال به