الحدّة در لسان عربی و روایات به معنی صفتی است که بر انسان عارض می‌شود و تندی، سرعت‌عمل یا صلابت را می‌رساند؛ اما در موارد استعمال مشابه غضب و امثال آن، عجله و سبک‌سری را در معنای کلی‌تر آن می‌رساند. قدر مشترک این معنی با غضب می‌تواند، تندی و تندخویی و بی‌درنگ عمل‌کردن بر اساس احساسات صرف و بر اساس بی‌توجهی به عقل و هر عامل کنترل‌کننده‌ای باشد و در واقع حدّت، صفت غضب بوده و آن را توصیف می‌کند و گاهی با غلبه در جای موصوف به کار می‌رود؛ اما بررسی معنای سبک‌سری چنان که در منابع لغت ذکر شده است:
قال الجوهری: و الحدّةُ ما یعتری الإنسانَ من النَّزَق و الغَضَب؛ تقولُ: حَدَدتُ علی الرجل أحِدُّ حِدَةً و حَدّاً؛ ... الحَدُّ و الحِدّةُ سواءٌ من الغَضَب.^۱
«النّزق» در اینجا، به معنی سبک‌سری یا سستی عقل یا سرعت در جهالت و نادانی است^۲ ؛ اما باتوجه به وجود معنای مشترک بین این واژه و واژه «غضب»، گاهی حدّة نیز مانند غضب _ که حالت ممدوح و مذموم دارد _ در معنای مثبت‌اش به کار می‌رود؛ در این صورت، حدّت به معنی سرعت عمل، جدیت یا صلابت در عمل و رفتار می‌باشد که نوعی صفت حسنه محسوب می‌شود؛ لذا بعضی از اقوال لغت، این واژه را در اصل مأخوذ از «جِدّ» با جیم، به معنی ضد شوخی و هزل گرفته‌اند:
عن الکسائی: یقال فی فلان حِدّةٌ؛ و فی الحدیث: الحِدّةُ تعتری خیارَ أُمّتی؛ الحِدّة کالنشاط و السرعة فی الأُمور و المضاء فیها مأخوذٌ من حَدّ السیف و المراد بالحِدّة هَهنا المضاء فی الدِّین و الصلابة و المقصد إلی الخیر؛ و منه حدیث عمر: کنت أُداری من أبی بکرٍ بعض الحدّ؛ ... و بعضهم یرویه بالجیم، من الجدّ ضدّ الهزل، و یجوز أن یکون بالفتح من الحظّ^۳

ذیل روایت، خود تفسیر صدر روایت است؛ زیرا بعد پرهیز از حنق برای جلوگیری از
تکرار واژه، دوباره با غیظ تعبیر را تکرار می‌کنند. این نشان می‌دهد که عطف بدل معنایی، بین این دو واژه جایز بوده است. در دعا داریم:
... وَ لا تَجعَلنَا مِن أَعدَاءِ آلِ مُحَمَّدٍ وَ لا تَجعَلنِی مِن أَهلِ الحَنَقِ وَ الغَیظِ عَلَی آلِ مُحَمَّدٍ^۱
ظاهراً واژه «حنق»، به جهت دلالت آن بر حالت هیجان منفی، در حسادت به کار برده شده است. لسان ‌العرب این نکته را عنوان کرده است:
... و أحنَقَ الرجل إذا حقد حِقداً لا ینحلّ. قال ابن بری: و قد جاء حَنیق بمعنی مُحنق^۲
تعبیر به «لاینحل» یعنی: حنق، حالت نسبتاً ثابتی دارد؛ مثل حسد، که به راحتی حل نمی‌شود. بر خلاف غیظ یا غضب که حالت‌های فروکش دارد.

۵. الحدّة

با کسر «حاء» و فتح «دال»، از الفاظی است که گاهی مترادف و گاهی در معنایی کاملاً مخالف با غضب به کار می‌رود. در لغت فارسی، بدون «الف» و «لام»، به معنای تندی، شدت، تیزی^۳ ، خشم و غضب^۴ معنی می‌شود. این لغت در اصل، از ریشه مضاعف «حدّ» است؛ به معنای حد و مرز داشتن و فاصله بین اشیا:
... الحَدُّ: الفَصل بین الشیئین لئلّایختلط أحدهما بالآخر أو لئلّایتعدّی أحدهما علی الآخر و جمعه حُدود...و فصل ما بین کلّ شیئین: حدٌّ بینهما... و منتهی کلّ شی‏ءٍ: حدّه... و أصلُ الحَدّ المنعُ و الفصل بین الشیئین،^۵
... .