قَالَ مَن مَلَک نَفسَهُ إِذَا رَغِبَ وَ إِذَا رَهِبَ وَ إِذَا اشتَهَی وَ إِذَا غَضِبَ وَ إِذَا رَضِی حَرَّمَ اللهُ جَسَدَهُ عَلَی النَّارِ.^۱
هر ‌کس هنگام تمایل، هنگام ترس، هنگام خواهش، هنگام خشم و هنگام خشنودی بر نفس خود مسلط باشد، خداوند جسدش را بر آتش حرام می‌کند.
روایت بالا از این جهت مهم است که فهرست متعددی از حالت‌های هیجانی مثبت و منفی نام‌ برده شده است و خواسته شده که در مواقعی که این هیجانات بروز می‌کند، انسان تعادل خود را حفظ کند. تطبیق تعابیر هیجانی فوق و بررسی روان‌شناختی آنها می‌تواند، بسیار حائز اهمیت باشد؛ مثلا در فهرست فوق، هم رغب دارد هم اشتهی و هم رضی که هر سه مثبت تلقی می‌شوند؛ ولی توصیه به کنترل شده است. در روان‌شناسی شناختی امروز، بیشتر یا منحصراً، توصیه به کنترل هیجان‌های منفی است. آیا می‌توان گفت که رغب همان انگیزه است و اشتهی همان انگیزش و رضی شامل همه صفاتی که برای کنار آمدن و بخشش لازم است؛ مانند حلم، مدارا، بخشش و...؟ لازم است دقت بیشتری شود؛ اما به طور کلی می‌توان گفت: در نظام ارزشی اسلام، علاوه بر هیجان‌های منفی، هیجان‌های مثبت و خوشایند هم نباید بی‌حساب رها شود به صرف موافقت با طبع انسان. مقایسه نتایج روشی است
که حضرت علی علیه السلام برای تشویق به توجه به پاداش اخروی در کنترل خشم، ارائه می‌فرمایند:
إِن کانَ فِی الغَضَبِ الانتِصَارُ فَفِی الحِلمِ ثَوَابُ الأَبرَارِ.^۲
اگر پیروزی در خشم باشد، در بردباری ثواب نیکان است.
اما اهمیت کنترل غضب تا به جایی ‌است که برخی از احادیث منحصراً کنترل خشم را عامل ورود به بهشت و بهرمندی از پاداش عنوان می‌کنند؛ نه در کنار سایر اعمال. از جمله حدیث نبوی:

موقعیت انحصاری خشم را در روایت بالا توجه کنید. تعبیر مامن شئ اصرار دارد بگوید، خشم با فرض توان کنترل، اثر مثبتی مافوق هر توصیه دیگری دارد.

چهار. پاداش اخروی

کنترل غضب، خود به تنهایی عامل مستقلی برای بهره‌مندی از بهشت و پاداش اخروی خواهد بود. روایات این موضوع، هم نسبت به غضب صادر شده است و هم نسبت به غیظ که در واقع نقطه شروع غضب می‌باشد. روایت ابودرداء از رسول خدا پاداش اخروی را نسبت به کنترل غضب وعده می‌دهد:
قال أبو الدَّرداء قُلتُ یا رَسُولَ اللهِ دُلَّنِی عَلَی عَمَلٍ یدخِلُنِی الجَنَّةَ قَالَ لا تَغضَب^۱.
ابودرداء می‌گوید: به رسول خدا صلی الله علیه و آله عرض کردم: «ای رسول خدا ! مرا به عملی که موجب ورودم به بهشت می‌شود، راهنمایی کن». فرمود: «خشمگین نشو».
در حدیث دیگری را امام رضا علیه السلام از رسول خدا نقل می‌فرمایند که در آن، کنترل خشم، یکی از سه علت حتمی ورود به بهشت شمرده شده است: «مردی به پیامبر صلی الله علیه و آله گفت: عملی به من بیاموز که بین آن عمل و بهشت فاصله‌ای نباشد. فرمود: خشمگین نشو و از مردم چیزی نخواه و آنچه برای خود می‌پسندی، برای مردم بپسند».^۲
در واقع، برآیند هر سه توصیه این می‌شود که نسبت به مردم آزاری نداشته باشد؛ یعنی مردم باید از دست، زبان و عمل مؤمن، در آسایش باشند. گاهی چنین تضمین‌هایی برای دوری از آتش یا ورود به بهشت از ائمه نقل شده است. امام صادق‌ علیه السلام نیز، حرمت جهنم را به کسی وعده داده‌اند که در برابر چند چیز کنترل داشته باشد، از جمله خشم: