سه. لذت معنوی

در متون روایات، به گروهی از روایات نیز برمی‌خوریم که در آنها نوعی استعانت از معنویت شده است. مراد ما از این مطلب، یعنی تجربه لذتی روحانی و احساس جذب‌شدن و یکی‌شدن با منبع ‌قدرت یا لذت حضور است. در این روش، گویا فرد عصبانی با فروخوردن عمدی خشم خود، لذتی بسیار فراتر از هر لذت دیگر را احساس می‌کند. راه حرکت به سمت این معنویت، تمرین کظم، حلم، بخشش و... در مواقع پرخاشگری است. در بخشی از وصیت معنوی امیرمؤمنان‌ علیه السلام خطاب به فرزندشان امام حسن علیه السلام، این معنویت و جذبه را با تمام وجود احساس می‌کنیم. این حدیث را قبلاً نیز، به مناسبتی نقل کردیم که حضرت فرمود: «جرعه خشم را بنوش که من جرعه‌ای گواراتر از آن از حیث سرانجام و لذت‌بخش‌تر از آن از حیث عافیت ندیدم و با کسی که با تو به درشتی برخورد کند، نرمی کن؛ چون که به زودی او هم با تو نرمی خواهد کرد».^۱
تعبیر به ألذّ و جرعة مقصود ما را می‌رساند. همچنین موقعیت زمانی توصیه به این امر توجه می‌دهد. گویا مخاطب را به یک امر خوشایند و لذیذی دعوت می‌کند که قبلاً با آن ناآشنا بوده است. البته برای تشویق، نتیجه انعکاسی این فروخوردن را که متأثر‌شدن طرف مقابل، عاقبت به خیری و نرم‌شدن طرف مقابل باشد نیز، گوشزد می‌نمایند که به نظر می‌آید برای انسان مشتاق خداوند، دیگر مهم نباشد. نظیر این نوع بیان از ائمه معصوم نیز، از امام باقر علیه السلام نقل شده است:
یا بُنَی مَا مِن شَی‏ءٍ أَقَرَّ لِعَینِ أَبِیک مِن جُرعَةِ غَیظٍ عَاقِبَتُهَا صَبرٌ وَ مَا مِن شَی‏ءٍ یسُرُّنِی أَنَّ لِی بِذُلِّ نَفسِی حُمرَ النَّعَمِ^۲.
فرزندم! هیچ چیز برای روشنی چشم، نزد پدرت بهتر از جرعه خشمی که پایانش صبر باشد، نیست و هیچ چیز به اندازه ‌خواری نفْسم در برابر داشتن شتران سرخ مو، مرا خوشحال‌تر نمی‌کند.

شود؛ زیرا کنترل خشم، چه در سطح هیجان و چه در عمل، یکی از اعمال مشکل محسوب می‌شود و اگر فرد مؤمن می‌تواند بر اساس اعتقاد خود پرهیز از آنها بکند، یک عمل مهم انجام داده است. عملی که شالوده ایمان را تشکیل می‌دهد و تقویت می‌کند. به همین دلیل، تقوا نیز می‌تواند، از کلیدی‌ترین عوامل تقویت ایمان باشد؛ زیرا در تقوا محوریت عمل بر اساس دانش‌های باید و نباید بوده و حدود رفتارها را تضمین می‌کند.

دو. جلب محبت خدا

عکس هشدار با غضب خداوند، روایاتی نیز با محبت و عشق خداوند، سعی در تشویق افراد به پرهیز از خشم می‌نمایند؛ زیرا نیاز عاطفی انسان به منبع عاطفی عظیم الهی، اسباب تقویت رفتاری زیاد در عملکرد او ایجاد خواهد کرد. حدیثی منسوب به رسول خدا صلی الله علیه و آله است که خداوند، محبت خود را واجب فرموده برای کسی ‌که غضبش را کنترل کند:
وَجَبَت مَحَبَّةُ اللهِ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَی مَن أُغضِبَ فَحَلُمَ^۱.
محبت خداوند عزّوجل برای کسی ‌که خشمگین شود؛ ولی بردباری ورزد، واجب است.
این ایجاب محبت را هم می‌توان به کنترل خشم نسبت داد و هم به بردباری و حلم؛ زیرا نتیجه هر دو عمل یکی می‌شود. مقام محبت الهی که می‌تواند منشأ برکات زیادی در دنیا و آخرت برای بنده باشد، با تعابیر مختلفی، مانند رضای الهی و قرب ‌الهی نیز قابل استنتاج است. حضرت یحیی‌ بن ‌زکریا در ملاقاتش از حضرت عیسی علیه السلام پرسید:
أَخبِرنِی بِمَا یقرُبُ عُن رِضَا اللهِ وَ مَا یبعِدُ مِن سَخَطِ اللهِ، فَقَالَ: لاتَغضَب^۲.
مرا خبر ده از آنچه سبب نزدیکی به رضای الهی و دورشدن از سخط اوست. فرمود: خشم مگیر
!