259
مهار خشم

تحلم است؛ یعنی کسی که فاقد حلم است، باید سعی کند به حد توان، بردباری ورزد تا به تدریج، مثل افراد بردبار شود، پس برای کسب صفت حلم، نیازمند الگوی بردباری هستیم. روایت سابق از آن حضرت، این ضرورت را بیان نموده‌اند:
مَن لا یَتَحَلَّم لا یحلُم۱.
کسی ‌که خود را به بردباری وادار نکند، بردبار نشود.
و دلیل این الگوگیری نیز، در بیان دیگری از حضرت وارد شده است که:
إِن لَم تَکن حَلِیماً فَتَحَلَّم؛ فَإِنَّهُ قَلَّ مَن تَشبَّهَ بِقَومٍ إِلّاأَوشَک أَن یکونَ مِنهُم۲.
اگر بردبار نیستی، وانمود کن که بردباری؛ زیرا کمتر کسی است که خود را شبیه گروهی کند و به زودی یکی از آنان نشود.

چهار. توانمندی

توانایی را می‌توان تحت هر عنوانی از مفاهیم عمومی روان‌شناسی که دلالت بر قدرت من۳ یا خود۴ داشته ‌باشد، تعریف کرد. بر اساس یک اصل مسلم در معرفت نفس اسلامی نیز، هر صفتی از صفات نفس، داری سطوح افراط، تفریط و حد وسط است و عقل انسان، همیشه تلاش می‌کند، قوای این صفات به سمت وسط تمایل داشته باشد و از انحراف در آن جلوگیری کند. ضعف در خشم هم، برای صاحب آن یک شخصیت ترسو و ضعیف به بار می‌آورد؛ چنان که افراط در آن نیز، انسان را به یک موجود مهاجم دائمی و آزاررسان تبدیل خواهد کرد که دیگران از دست، زبان وعملش در آسایش نخواهند بود۵ ؛ ولی کنترل وضعیت در حالت تعادل، نوعی توانایی تحت عنوان شجاعت نامیده می‌شود.

1.الکافی، ج۸، ص۲۰؛ بحار الأنوار، ج۷۴، ص۲۸۳.

2.نهج‌ البلاغة، حکمت ۲۰۷.

3.Ego.

4.Self.

5.تعلیم و تربیت در اسلام، مرتضی مطهری، ص۱۲۷.


مهار خشم
258

محوریت صبر بین صفات اخلاقی در روایات تأکید شده است. گویا صبر وسیله همراه هر مسافر سالکی است که در جاده سیر و سلوک و خوشبختی پیش می‌راند. روایاتی، مثل روایت زیر، نقش شاه‌کلید را در درک سعادت و پیروزی به صبر اعطاء می‌کنند. حدیث از حضرت علی علیه السلام داریم:
لَیسَ شَیءٌ أَحمَدَ عاقبةً وَ لا أَلذَّ مَغَبَّةً وَ لا أَدفَعَ لِسُوءِ أَدَبٍ وَ لا أَعوَنَ عَلَی دَرک مَطلَبٍ مِنَ الصَّبرِ۱.
هیچ چیزی به مانند صبر و شکیبایی، فرجامی نیک و پایانی دلپذیر ندارد و بی‌ادبی را دفع نمی‌کند و در رسیدن به مقصود یاری نمی‌رساند.

حِلم

از مؤلفه‌های مهم خویشتن‌داری، حِلم می‌باشد. پیش از این در مورد حلم و نحوه عملکرد آن بحث نمودیم؛ اما در اینجا، از لحاظ معلول‌ بودن حلم، به نوبه خود برای کنترل غضب، بررسی مختصری می‌کنیم. بر اساس لسان روایات، کظم غیظ یا کنترل غضب نیز، خود می‌تواند، صفت حلم را تقویت بکند. حضرت علی علیه السلام فرمودند:
مَن کظَمَ غَیظَهُ کمُلَ حِلمُهُ۲.
هر ‌کس خشمش را فرو خورد، بردباریش به نهایت می‌رسد.
همچنین تکوین حلم نیز، در حدیث دیگری از حضرت، به کظم نسبت داده شده است:
بِالکظمِ یکونُ الحِلمُ۳.
با فروخوردن خشم، بردباری به وجود می‌آید.
از این قبیل روایات نتیجه می‌گیریم که حلم و غضب، با واسطه (غیظ) یا بی‌واسطه، ارتباط دو طرفه با همدیگر دارند؛ چون هم کنترل غضب موجب حلم می‌شود و هم حلیم‌ ورزیدن توانایی کنترل غضب می‌آورد. نقطه شروع این رویارویی از

1.غرر ‌الحكم، ح۷۵۰۸.

2.همان، ح۷۸۶۹.

3.همان، ح۴۲۱۹.

  • نام منبع :
    مهار خشم
    سایر پدیدآورندگان :
    محمدرضا کيومرثي اسکويي
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1391
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 32436
صفحه از 299
پرینت  ارسال به