257
مهار خشم

کنترل نفس تأکید می‌شود و از سوی دیگر مراقبت بر طاعت الهی؛ یعنی اگر صبر را دو شاخه مطرح می‌کردیم، یک سوی آن برای کنترل خشم لازم بود و آن از تمام رفتار انسان با طبیعت برمی‌خاست و یک سوی آن تحمل عبادت الهی که مستقیماً به خود خدا مربوط بود. البته این مطلب بدون شاهد است و صرفاً برای تأکید بر این است که یکی از مصادیق بارز کنترل نفس و گناهان آن، خشم است. روایت امیرمؤمنان‌ علیه السلام در تأکید بر اعطاء پاداش صبر، آن هم از نوع صبر مرزبان کشور اسلام، ارزش غلبه بر غضب را نشان می‌دهد:
إِنَّ المُجَاهِدَ نَفسَهُ وَ المُغَالِبَ غَضَبَهُ وَ المُحَافِظَ عَلَی طَاعَةِ رَبِّهِ یرفَعُ اللهُ سُبحَانَهُ لَهُ ثَوَابَ الصَّائِمِ القَائِمِ وَ ینِیلُهُ دَرَجَةَ المُرَابِطِ الصَّابِرِ۱.
کسی ‌که به جهاد با نفس و مسلط‌شدن بر خشم و رعایت اطاعت پروردگارش می‌پردازد، خداوند با دادن ثواب روزه‌دارِ نمازگذار، مقامش را رفعت می‌بخشد و به او درجه مرزبان صبور عطا می‌کند.
به راستی چگونه می‌شود به کسی صابر اطلاق کرد در‌حالی که او مقهور خشم و غیظ خودش باشد؟ در اینجا ما ناچاریم برای رسیدن به قله صبر، از گردنه‌های دشواری بگذریم و آزمایش‌های زیادی پس بدهیم تا بتوانیم ادعا کنیم که توانایی تحمل مسائل روزگار را داریم؛ اما به راستی صبر چگونه بدست می‌آید؟ حضرت در فقره دیگری، کنترل خشم را مستقیماً در تعریف صبر داخل می‌نمایند و تأکید می‌کنند که صبر، رابطه ماهوی با عدم خشم دارد:
الصَّبرُ أَن یحتَمِلَ الرَّجُلُ مَا ینُوبُهُ، وَ یکظِمَ مَا یغضِبُهُ۲.
صبر، یعنی اینکه آدمی مصیبتی را که به او می‌رسد، تحمل کند و آنچه وی را به خشم می‌آوَرَد فرو خورد.

1.عیون ‌الحکم ‌و المواعظ، ص۱۵۶.

2.غرر ‌الحكم، ح۳۶۵۳.


مهار خشم
256

صبر

یکی از الگوهای خویشتن‌داری در فرامین دینی ما صبر است. صبر در واقع، صحنه هنرنمایی انسان در برابر مشکلات و مصائب طبیعت است. هنری که بر اساس یک نگرش الهی و جهان بینی الهی شکل خواهد گرفت. صبر، شاخصه مهم ایمان است.۱ ماهیت صبر، تحمل و ایستادگی در برابر فشارهای مختلف است. صبر در روایات به انواع مختلفی تقسیم شده است؛ مانند حدیث امیرمؤمنان علی علیه السلام:
الصَّبرُ: إِمَّا صَبرٌ عَلَی المُصِیبَةِ، أَو عَلَی الطَّاعَةِ، أَو عَنِ المَعصِیةِ، وَهَذَا القِسمُ الثَّالِثُ أَعلَی دَرجَةً مِنَ القِسمَینِ الأَوَّلَینِ۲.
صبر بر دو گونه است: صبر در برابر مصیبت که نیکو و زیباست و نیکوتر از آن، صبر در خودداری از چیزهایی است که خداوند عزّ‌و‌جلّ بر تو حرام کرده است.
در اینجا خشم را می‌توان، یکی از مصادیق معصیت‌ دانست که باید کنترل شود و نیز یکی از مصیبت‌هایی که دیگران در حق ما تحمیل می‌کنند و نیازمند به صبر و بردباری است و هم از لحاظ قصد ونیت عمل کنترل غضب، حسب سفارش الهی نوعی طاعت است و صبر بر طاعت نیز، شایسته و لازم است؛ بنابر‌این ملاحظه می‌کنیم که غضب به تنهایی می‌تواند، انواع مشکلاتی را فراهم آورد که برای حل آنها باید انواع صبر را داشته باشیم؛ پس شایسته است که صبر به عنوان پاداش، ثمره تحمل خشم باشد که یکی از صحنه‌های کارزار نفس و عقل انسان است.
اهمیت کنترل غضب به حدی است که گاهی کنترل آن به عنوان همه آنچه مربوط به ماسوی‌الله است، مطرح می‌شود. به طوری که از سویی بر کنترل خشم و

1.الإمامُ الصّادقُ‌ علیه السلام: «الصَّبرُ مِن الإِیمَانِ بِمَنزِلَةِ الرَّأسِ مِنَ الجَسَدِ، فَإِذَا ذَهبَ الرَّأسُ ذَهَبَ الجَسَدُ، كَذَلِک إِذَا ذَهَبَ الصَّبرُ ذَهَبَ الإِیمَانُ»؛ «صبر برای ایمان، به منزله سر است برای بدن. همچنان كه اگر سر برود، بدن هم از بین می‌رود، اگر صبر از كف رفت، ایمان نیز از كف می‌رود».
الكافی، ج۲، ص۸۸.

2.شرح ‌نهج البلاغة، ج۱، ص۳۱۹.

  • نام منبع :
    مهار خشم
    سایر پدیدآورندگان :
    محمدرضا کيومرثي اسکويي
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1391
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 32407
صفحه از 299
پرینت  ارسال به