255
مهار خشم

آیات و روایات متعددی اثبات می‌کنند که شیطان، مصمم است انسان را به گمراهی و ضلالت بکشد.۱

سه. خویشتن‌داری

مقابله‌های جدی با صفت غضب، منشأ پیدایش خلق ‌و خوی «خویشتن‌داری» است. فرد خویشتندار یعنی فردی که به اندازه کافی تمرین مقابله با خشم داشته است. الگوهای خویشتن‌داری در مضامین اخلاقی، تحت عنوان صبر، حلم، تقوا و... مطرح است. در اینجا، به عنوان مثال به بررسی مختصر صبر و حلم می‌پردازیم. الگوی تقوا نیز به دلیل تفصیلش، در شیوه‌های مقابله‌ای مطرح خواهیم کرد.

1. (یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا ادخُلُوا فِی السِّلمِ كَافَّةً وَ لا تَتَّبِعُوا خُطُوَاتِ الشَّیطَانِ إِنَّهُ لَكُم عَدُوٌّ مُبِینٌ)
؛ «ای كسانی كه ایمان آورده‌اید! همگان به اطاعت خدا در آیید و گام‌های شیطان را دنبال مكنید كه او دشمن آشكار شماست». بقره: ۲۰۸. (یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا لا تَتَّبِعُوا خُطُوَاتِ الشَّیطَانِ وَ مَن یتَّبِع خُطُوَاتِ الشَّیطَانِ فَإِنَّهُ یأمُرُ بِالفَحشَاءِ وَ المُنكَرِ) .
«ای كسانیی كه ایمان آورده‌اید! گام‌های شیطان را دنبال مكنید كه هر كس گام‌های شیطان را دنبال كند، به فحشا و منكر فرمانش دهد». نور: ۲۱. (قَالَ فَبِمَا أَغوَیتَنِی لأَقعُدَنَّ لَهُم صِرَاطَک المُستَقِیمَ * ثُمَّ لاَتِینَّهُم مِن بَینِ أَیدِیهِم وَ مِن خَلفِهِم وَ عَن أَیمَانِهِم وَ عَن شَمَائلِهِم وَ لا تَجِدُ أَكثَرَهُم شَاكِرِینَ) .
گفت: به سبب آن‌كه مرا به بیراهه افكندی، من هم برای [فریفتن] آنان حتماً بر سر راه راست تو خواهم نشست. آن‌گاه از پیش رو و از پشت سرشان و از چپ و از راستشان بر آنها می‌تازم و بیشترینشان را سپاسگزار نخواهی یافت». اعراف: ۱۶ و ۱۷. (إِنَّ الشَّیطَانَ لَكُم عَدُوٌّ فَاتَّخِذُوهُ عَدُوّاً إِنَّمَا یدعُو حِزبَهُ لِیكُونُوا مِن أَصحَابِ السَّعِیرِ)
؛ «همانا شیطان دشمن شماست؛ پس او را دشمن گیرید. همانا او دار و دسته خود را فرا می‌خواند تا از دوزخیان باشند». فاطر:۶. رسولُ اللّه صلی الله علیه و آله: «إِنَّ اللهَ أخَذَ مِیثَاقَ المُؤمِنِ عَلَی بَلایا أَربَعٍ، أَشَدُّهَا عَلَیهِ: مُؤمِنٌ یقُولُ بِقَولِهِ یحسِدُهُ، أَو مُنَافِقٌ یقفُو أَثَرَهُ، أَو شَیطَانٌ یغوِیهِ، أو كَافرٌ یرَی جِهَادَهُ، فمَا بَقاءُ المؤمنِ بعدَ هَذَا؟!»؛ پیامبر خدا صلی الله علیه و آله: «خداوند از مؤمن بر چهار بلا پیمان گرفته است: سخت‌ترین آنها برای او، وجود مؤمنی است كه هم عقیده او باشد و با این حال بر وی حسادت ورزد یا منافقی كه ردّ پای او را دنبال كند، یا شیطانی كه در‌صدد گمراه‌كردنش باشد، یا كافری كه جهاد كردن با وی را بر خود لازم بداند [زیرا در این صورت، آن كافر به هر طریقی سعی می‌كند به او آسیب برساند]؛ حال با این همه بلا، بقای مؤمن چگونه [ممكن]است؟!»
بحار الأنوار، ج۶۵، ص۲۱۷. رسولُ الله صلی الله علیه و آله: «الغَضَبُ جَمرَةٌ مِنَ الشَّیطَانِ»؛ «خشم، اخگری از شیطان ‌است».
الکافی، ج۲، ص۳۰۵؛ بحار الأنوار، ج۷۰، ص۲۶۵.


مهار خشم
254

بخشی از روایات این بخش نیز، به طور کلی انسان را بر اساس صفت خشم و غضب طبقه‌بندی می‌کنند. روایاتی که کنترل‌ خشم را جزء بهترین ارزش‌ها می‌دانند و صاحب آن را از بهترین مردم. طبیعتاً انسان عامل به اصول اخلاقی و من جمله
فارغ از خشم، نوعی احساس عمیق ارزشمندی به خاطر کنترل خود دریافت خواهد کرد.

دو . هنجاریابی عمومی

در اینجا دوباره به ارتباط خشم با شیطان برمی‌گردیم. اگر شیطان را مرکز تمام انحراف‌های بشر از معیار بهنجاری تلقی کنیم، در این صورت، کنترل غضب به عنوان یک فاکتور اساسی در جلوگیری از این انحراف قابل بررسی خواهد بود. اصل شیطان به عنوان واقعیتی خارجی در منابع دینی ما به وفور اثبات شده است. همچنین اینکه شیطان از اول خلقت آدم، به دنبال اضلال و ایجاد مانع رشد و تعالی انسان باشد، از مسلمات است.
یکی از راه‌های کلیدی غلبه بر شیطان، غلبه بر غضب معرفی شده است. شیطانی که عامل اصلی اضلال و ازلال و همه‌گونه هلاکت دنیوی و اخروی برای انسان است، گویا عمده تأثیرگذاری منفی خود را از طریق وادار کردن به غضب یا خشم منفی انجام می‌دهد.
بر این اساس می‌توان گفت، یک معیار کلی برای پرهیز از انواع نابهنجاری‌های انسان، پرهیز از خشم است؛ زیرا شیطان همواره از طریق خشم، معیارهای هنجار آدمی را از بین می‌برد. مولا امیر مؤمنان علیه السلام می‌فرمایند که راه رهایی از دام شیطان، کنترل غضب است:
ظَفِرَ بِالشَّیطَانِ مَن غَلَبَ غَضَبَهُ۱.
کسی‌ که بر خشم خود غالب گردد، بر شیطان پیروز شود.

1.مستدرک الوسائل، ج۱۲، ص۱۳ و «ظَفِرَ الشَّیطَانُ بِمَن مَلَكَهُ غَضَبُهُ». همان‌جا.

  • نام منبع :
    مهار خشم
    سایر پدیدآورندگان :
    محمدرضا کيومرثي اسکويي
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1391
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 32484
صفحه از 299
پرینت  ارسال به