235
مهار خشم

این دعا و آیه تلاوت شده توسط حضرت، نوعی روش معنوی برخورد با غضب است. ابتدا فرد غضبناک، باید نسبت به این حالتش نوعی اعتراف به گناه همراه با خضوع به درگاه خداوند داشته باشد، زیرا ادامه آیه می‌فرمایند: «بخشش و توبه شامل کسی می‌شود که خدا بخواهد.» اما فضای شروع دعا، فضای پشیمانی، خضوع و امید به رحمت خداوند است. بخشش گناه، مقدمه استجابت دعا می‌باشد؛بنابراین در هر دعای مهمی که قصد استجابتش را داریم، اول باید خود را پاک‌ کرده و شایسته اجابت گردانیم، بعد درخواست برطرف‌کردن غیظ که مقدمه غضب است و علت شروع غضب محسوب می‌شود، سپس پناه‌بردن به خداوند از شیطان رجیم و بعد هم بیان علل توکل و توسل به خداوند را بیان می‌کند؛ یعنی مراتب اخلاص و توحید که مقدم بر دعا ست.
نکته‌ای که در دعای فوق و دعای بعدی که نسبتاً طولانی‌تر است وجود دارد این است که دعای کنترل خشم، از درخواست برطرف‌کردن خشم شروع شده، به خواسته‌های کلی‌تر و خوشبختی بزرگ تر، حتی بیشتر از مرتبه کنترل خشم منتهی می‌شود. از این مطلب استفاده می‌شود که دعاهای خشم، به وسیله ایجاد توسعه در فکر فرد خشمگین و دعاکننده را از هدف ناچیز خشم که او را احاطه کرده، به اهداف بزرگ تر و مهم‌تر غیر از خشم متوجه می‌کند. در واقع این کار، ضمن برگرداندن توجه فرد از مورد خشم، نوعی تربیت اخلاقی نیز در او به وجود می‌آورد؛ به این معنا که جهت‌گیری کلی اخلاقی‌اش را فراموش نکند. امام صادق علیه السلام در دعای دیگری برای موقع غضب می‌فرمایند:
اللهُمَّ أَذهِب عَنِّی غَیظَ قَلبِی وَ اغفِر لِی ذَنبِی وَ أَجِرنِی مِن مَضَلاَّتِ الفِتَنِ أَسأَلُک رِضَاک وَ أَعُوذُ بِک مِن سَخَطِک أَسأَلُک جَنَّتَک وَ أَعُوذُ بِک مِن نَارِک وَ أَسأَلُک الخَیرَ کلَّهُ وَ أَعُوذُ بِک مِنَ الشَّرِّ کلِّهِ اللهُمَّ ثَبِّتنِی عَلَی الهُدَی وَ الصَّوَابِ وَ اجعَلنِی رَاضِیاً مَرضِیاً غَیرَ ضَالٍّ وَ لا مُضِلٍّ۱.

1.بحار الأنوار، ج۹۵ ص۳۳۸ ح۱.


مهار خشم
234

همچنین آن حضرت از سیره رسول خدا صلی الله علیه و آله می‌فرمایند که حضرت هر روز، از چند چیز، از جمله غضب به خدا پناه می‌بردند. بنابراین اهمیت هیجان خشم و شیوه کمک خواستن از مبدأ آفرینش را بدین وسیله آموزش می‌دادند:
قَالَ کانَ رَسُولُ اللهِ صلی الله علیه و آله یتَعَوَّذُ فِی کلِّ یومٍ مِن سِتٍّ مِنَ الشَّک وَ الشِّرک وَ الحَمِیةِ وَ الغَضَبِ وَ البَغی وَ الحَسَدِ۱.
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله هر روز، از شش چیز به خدا پناه می‌برد: از تردید، شرک، تعصب، خشم، ستم و حسادت.
در اینجا حمیة قسیم خشم قرار گرفته و معلوم می‌شود که بیشتر، ناظر بر حالت هیجانی خشم که غیظ است، می‌باشد؛چون غیظ، منشأ پیدایش غضب می‌شود از آن هم به خدا پناه‌ برده‌اند؛ اما غضب، دلالت بر پرخاش عملی است. بدین ترتیب استفاده می‌کنیم که شخص مؤمن، باید همیشه در مرحله پیشگیری، آماد‌گی مقابله و کنترل خشم را به وسیله‌ای برای خود فراهم نماید.
اما آن بخش از اذکار و دعاهایی که برای حین غضب تجویز شده است. در سیره خود امام صادق علیه السلام آمده است که حضرت هر موقع حالت غضب برایشان دست می‌داد، ابتدا درود بر پیامبر صلی الله علیه و آله می‌فرستادند، بعد با تلاوت آیه (وَ یذهِب غَیظَ قُلُوبِهِم) ۲
این دعارا می‌خواندند:
اللهُمَّ اغفِر ذُنُوبِی وَ أَذهِب غَیظَ قَلبِی وَ أَجِرنِی مِنَ الشَّیطَانِ الرَّجِیمِ وَ لا حَولَ وَ لا قُوَّةَ إِلّابِاللهِ العَلِی العَظِیمِ۳.
خداوندا! گناهانم را ببخش و خشم دلم را برطرف ساز و مرا از شیطان رانده ‌شده، پناه بده و هر تحرک و توانایی فقط بواسطه خداوند بلند مرتبه و بزرگ است.

1.بحار الأنوار، ج۷۰، ص۲۵۲.

2. (وَیذهِب غَیظَ قُلُوبِهِم وَیتُوبُ الله عَلَی مَن یشَاء وَاللّهُ عَلِیمٌ حَكِیمٌ) ؛ «و خشم دل‌های آنان را از میان می‏برد! و خدا توبه هرکس را بخواهد (و شایسته بداند)، می‏پذیرد؛ و خداوند دانا و حکیم است».
توبه: ۱۵.

3.بحار الأنوار، ج۹۲، ص۳۳۸ _ ۳۳۹.

  • نام منبع :
    مهار خشم
    سایر پدیدآورندگان :
    محمدرضا کيومرثي اسکويي
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1391
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 32770
صفحه از 299
پرینت  ارسال به