209
مهار خشم

نکته: دارا‌ بودن معیار در خشم، آن را تبدیل به یک خشم مثبت می‌کند؛ زیرا قبلاً گذشت که یکی از معیارهای مهم خشم مثبت، حق‌گرایی و برای خداوند‌بودن آن است. چنین موقعی خشم، به یک امر احیا‌کننده و نجات‌بخش تبدیل می‌شود؛ لذا وجود خشم مثبت، مانند نبودن خشم منفی است.
روایت دیگری از امام باقر‌ علیه السلام، لزوم معیار محور‌بودن در هیجان‌ها و هواهای به اصطلاح نفسانی را بیان نموده است. در تمام حدیث، حضرت بر دوری از تحت تأثیر قرارگرفتن درونی یا بیرونی، گوشزد ‌نموده و جابر جعفی۱ را به واقع‌بینی و آزادبودن از هیجان‌های خود توصیه می‌نمایند و دو چیز را ملاک معیار حق‌گرایی معرفی می‌نمایند: اندیشه و قرآن؛ لذا فرد مؤمن، بیش از هر چیز باید با مهارت‌های تفکر و دوم با مفاهیم قرآنی آشنا باشد تا بتواند در مواقع ضروری، رفتار خود را بسنجد:
تو را به پنج چیز سفارش می‌کنم: اگر به تو ستم کردند، تو ستم مکن، اگر به تو خیانت کردند، تو خیانت مکن، اگر تو را تکذیب کردند، عصبانی نشو، اگر ستایشت کردند، شاد مشو و اگر نکوهشت کردند، دلگیر مشو؛ بلکه به آنچه درباره تو گفته شد بیندیش، اگر دیدی آنچه درباره تو گفته شده، در تو هست، بدان که افتادن تو از چشم خداوند عزّ‌و‌جلّ بر اثر خشمگین‌شدنت از حقیقت، مصیبتش برای تو بزرگ تر از مصیبتی است که می‌ترسی از چشم مردم بیفتی؛ اما اگر خلاف آن چیزی باشی که درباره‌ات گفته شده، این خود ثوابی است که، بدون به رنج و زحمت‌افکندن جسم خود به دست آورده‌ای. و بدان که تو دوست ما نخواهی بود، مگر آن گاه که اگر همه همشهریانت بر ضدّ تو هم صدا

1.جعفی _ بر وزن كرسی _ منسوب به جعف‌بن‌سعد‌العشیرة‌بن‌مذحج، بزرگِ تیره‌ای در یمن است. او جابر‌بن‌یزید‌بن‌حرث‌بن‌عبد‌یغوت‌جعفی از اصحاب امام باقر علیه السلام و صادق علیه السلام است. چند سال متوالی در خدمت اما‌م ‌باقر علیه السلام بود و سال ١٢٨ ﻫ . ق، در دوران امام صادق علیه السلام از دنیا رفت _ خدایش رحمت كناد _ . به نقل از حاشیه تحف ‌العقول؛ میزان ‌الحكمة، ج۱۳، ص ۱۸۱.


مهار خشم
208

ثَلاثُ خِصَالٍ مَن کنَّ فِیهِ استَکمَلَ خِصَالَ الإِیمَانِ: الَّذِی إِذَا رَضِی لَم یدخِلهُ رِضَاهُ فِی إِثمٍ وَ لا بَاطِلٍ، وَ إِذَا غَضِبَ لَم یخرِجهُ الغَضبُ مِن الحَقِّ، وَ إِذَا قَدَرَ لَم یتَعَاطَ مَا لَیسَ لَهُ.۱
سه خصلت است که هر کس دارا باشد، خصلت‌های ایمان را به کمال رسانده است: کسی ‌که چون راضی شود، رضایتش او را به گناه و باطل نکشاند و چون خشمگین شود، خشم، او را از حق به در نَبَرد و هر گاه قدرت یابد، چیزی را که از او نیست به زور نستاند.
این نوع تعبیر از رفتار فرد مؤمن، در واقع نوعی عدالت است که او را در مرز حقیقت نگه ‌می‌دارد. نه هیجان منفی(غضب) و نه هیجان مثبت ناشی از پیروزی و توانایی، مؤمن را از مرز عدالت خارج نمی‌کند. در بحث‌های روان‌شناسی معمولاً آنچه بحث می‌شود، کنترل و درمان رفتارهای ناهنجار و احساس‌های منفی است؛ اما در مباحث ارزشی، هیجان‌های مثبت نیز حد و مرز دارد و حد آن خارج‌نشدن از حق است. امام صادق‌ علیه السلام این مطلب را صریحاً بیان فرمودند که چه حال غضب، چه حال رضا و توانمندی، نباید علت خروج مؤمن از مدار حق و ورود به باطل و اشتباه شود:
المُؤمِنُ إِذَا غَضِبَ لَم یخرِجهُ غَضَبُهُ مِن حَقٍّ، وَ إِذَا رَضِی لَم یدخِلهُ رِضَاهُ فِی بَاطِلٍ، وَ الَّذِی إِذَا قَدَرَ لَم یأخُذ أَکثَرَ مِمَّا لَهُ.۲
مؤمن هر گاه خشمگین شود، خشمش او را از جاده حق بیرون نمی‌برد و هر گاه [از کسی] خشنود شود، خشنودیش او را به باطل نمی‌کشاند و کسی است که چون قدرت پیدا کند، بیشتر از آنچه حق اوست بر نمی‌دارد.
این مطلب به قدری مهم است که در دعاهای مأثور از أئمه معصوم علیهم السلام جزء مناجات حضرات نیز قرار گرفته است.۳

1.الخصال، ص۱۰۵؛ بحار الأنوار، ج۶۸، ص۳۵۹.

2.الکافی، ج۲، ص۲۳۳؛ بحار الأنوار، ج۷۵، ص۲۰۹.

3.الإمامُ الجواد علیه السلام: «...اللَّهُمَّ إِنِّی أَسأَلُک خَشیَتَک فِی السِّرِّ وَ العَلانِیةِ وَ كَلِمَةَ الحَقِّ فِی الغَضَبِ وَ الرِّضَا وَ القَصدَ فِی الفَقرِ وَ الغِنَی»‏؛ «در دعاهای بعد از نماز صبح می‌فرمودند: ... خدایا ترس از تو را در نهان و آشكار، حق‌گویی را در خشم و خشنودی و توجه [به تو را] هنگام فقر و توانمندی، خواستارم...».
الكافی، ج۲، ص۵۴۸؛ بحار الأنوار، ج۸۷، ص۱۷۸.

  • نام منبع :
    مهار خشم
    سایر پدیدآورندگان :
    محمدرضا کيومرثي اسکويي
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1391
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 32955
صفحه از 299
پرینت  ارسال به