21
مهار خشم

پس در واقع، سخط همان غضب شدید است که از مرتبه عالی به دانی صادر شود، مشروط به تعدی با «علی»؛ یعنی همان حالت خاص هیجانی همراه با تندی در رفتار، ولی شدیدتر از خود غضب، اما بدون تعدی با «علی» صرفاً حیثیت ضد رضا‌ بودن کلی منظور است و «سَخَطَه یعنی لارَضِیه».

۳. الغیظ

این واژه در فارسی، به معنی خشم و غضب یا ‌خشم شدید می‌باشد.۱ در زبان عربی و اصطلاح روایات نیز، گاهی مترادف «غضب» و گاهی برای حالتی خاص استفاده شده که مقدم بر غضب یا همراه آن است:
...و قد یقام الغَیظ مقام الغَضَب فی حقّ الإنسان فیقال اغتاظ من لا شی‏ء، کما یقال غَضَب من لا شی‏ء و کذا عکسه.۲
اما معنای خاص «غیظ»، طبق برخی منابع لغات قرآن، غضب شدید است. همان طور که استعمال فارسی هم داشت، در عربی نیز بر خشم‌ شدید اطلاق می‌شود.۳
«علامه طباطبایی رحمة الله علیه» در تفسیر آیه (وَ الکَاظِمِینَ الغَیظَ)
به نکته دقیقی در تفاوت غیظ و غضب اشاره می‌کند، به این معنا که غیظ، نوعی هیجان در طبیعت انسان است، جهت انتقام‌ گرفتن که در پی مشاهده ناکامی‌ها و امور ناملایم به وجود می‌آید؛ ولی غضب به معنای اراده انتقام یا مجازات است و لزوماً آن حالت هیجانی را بیان

1.فرهنگ معین، محمد معین، ذیل واژه غیظ.

2.التحقیق ‌فی‌ كلمات ‌القرآن ‌الكریم، ج‏۷، ص‌۲۹۹.

3.الغَیظُ: أشدّ غَضَبٍ و هو الحرارةُ الّتی یجدها الإنسان من فوران دم قلبه، قال: (قُل مُوتُوا بِغَیظِكُم)
(آل عمران: ۱۱۹)؛ (لِیغِیظَ بِهِمُ الكُفَّارَ)
؛ (فتح: ۲۹). و قد دعا اللهُ الناسَ إلی إمساک النفس عند اعتراء الغَیظ قال: (وَ الكَاظِمِینَ الغَیظَ)
، (آل عمران: ۱۳۴) قال: و إذا وُصِفَ اللهُ سبحانه به فإنّه یرادُ به الانتقامُ. قال: (وَ إِنَّهُم لَنَا لَغَائِظُونَ)
، (شعرا: ۵۵) أی: داعون بفعلهم إلی الانتقام منهم و التغَیظُ: هو إظهارُ الغَیظ و قد یكون ذلک مع صوتٍ مسموعٍ كما قال: (سَمِعُوا لَهَا تَغَیظاً وَ زَفِیراً)
، (فرقان: ۱۲). مفردات ألفاظ القرآن، ص‌۶۱۹.


مهار خشم
20

یعنی گروهی از سربازان که از سهم خود رضایت نداشتند و برای اعتراض به سهم خود، خشمگین می‌شدند؛ اما در مورد سخط خداوند نیز داریم:
(ذَلِک بِأَنَّهُمُ اتَّبَعُوا مَا أَسخَطَ اللهَ وَکرِهُوا رِضوَانَهُ فَأَحبَطَ أَعمَالَهُم) ۱.
این به خاطر آن است که آنها از آنچه خداوند را به خشم می‏آورد، پیروی کردند و از آنچه موجب خشنودی اوست، کراهت داشتند؛ از این‌رو (خداوند) اعمالشان را نابود کرد!
برخی منابع مانند «مفردات»، گویای این نکته است که سخط بر خشم شدیدتر اطلاق می‌شود؛ هرچند در اصل معنا، مانند غضب باشد؛ ولی درجه و شدت در آن لحاظ شده است. سخط، بیشتر بر وجه شدید غضب در قرآن به کار رفته است.۲
تفاوت سخط با غضب، همان طور که مؤلف کتاب التحقیق آورده، این است که در غضب، فرقی بین فاعل غضب و مغضوب ‌علیه از لحاظ مقام و رتبه لحاظ نمی‌شود؛ ولی سخط فقط از صاحب مقام و منصب صادر می‌شود یا کسی که ادعای آن را داشته باشد. از طرفی، اگر سخط با «علی» متعدی شود، به معنی غضب است. در مواردی که سخط در مقابل مفهوم رضا به کار رود، باز هم معنای غضب را دارد؛ اما به تبعیت از رضا که تعدی بنفسه می‌شود، سخط هم تعدی بنفسه می‌شود و مفهوم آن، به معنای کلی ضدالرضا است.
و الفرق بین الغَضَب و السَّخَط: أنّ الغَضَب یکون من الصغیر علی الکبیر و من الکبیر علی الصغیر و السَّخَط لا یکون إلّا من الکبیر علی الصغیر و لا یقال سَخِط الحاجبُ علی الأمیر و السَّخَطُ إذا عدّیته بنفسه فهو خلاف الرضا یقال رَضیه و سَخَطه و إذا عدّیته بـ «علی» فهو بمعنی الغَضَب، تقول سخط اللهُ علیه إذا أَراد عقابه۳.

1.محمد: ۲۸.

2.مفردات ألفاظ القرآن، راغب اصفهانی، به نقل از: قاموس قرآن، ج۳، ص۲۴۵.

3.فروق ‌اللغویه، ابوالهلال العسکری، ص‌۳۸۵؛ التحقیق ‌فی‌ كلمات ‌القرآن ‌الكریم، ج‏۵، ص‌۷۹.

  • نام منبع :
    مهار خشم
    سایر پدیدآورندگان :
    محمدرضا کيومرثي اسکويي
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1391
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 32671
صفحه از 299
پرینت  ارسال به