اخلاقی _ روانشناسی توصیف شده‌اند۱ که در این جا با معرفی این صفات و نقش بازدارنده آنها در خویشتنداری و جلوگیری از سوء رفتار، بحث را به پایان می‌رسانیم.
اصول عملی تقوا
اصول عملی تقوا، در پیدایش صفت تقوا نقش کلیدی دارند. این اصول، رفتارهای اخلاقی شناخته‌شده‌ای مانند: تجربه،۲ عبرت‌گیری،۳ داشتن حزم،۴ خوف،۵ رجاء، محبت، شکرگزاری و عزّت نفس هستند که از مباحث مهم اخلاق اسلامی محسوب می‌شوند و در مجموع، در فرایند پیدایش تقوا دخیل‌اند.۶ بر اساس مفاهیم روایی، این دستورهای اخلاقی، منشأ اصلی روح تقوا در انسان مؤمن هستند.
۲. حلم
روایات در خصوص اثربخشی صفت حلم، گاهی به صورت کلی دلالت بر کنترل خشم می‌کنند و گاهی با تصریح خاص بر کنترل خشم به وسیله حلم تأکید شده است؛ اما گروه اول، معمولاً از حلم به عنوان یک صفت کلی و متعالی در کنار سایر
1.همان. نیز، ر.ک: درآمدی بر روانشناسی تنظیم رفتار با رویکرد اسلامی، محمدصادق شجاعی: ص۱۰۹.
2.الإمام علی علیه السلام: رأی الرّجل علی قدر تجربته
(غرر الحکم، ح۵۴۲۶)؛ اندیشه مرد به اندازه تجربه اوست.
3.ذمّتی بما أقول رهینة وأنا به زعیم: إنّ من صرّحت له العبر عمّا بین یدیه من المثلات حجزه التّقوی عن تقحّم الشّبهات
(بحار الأنوار، ج۷۸، ص۳)؛ گردنم در گرو سخنی است که می‌گویم و درستی آن را ضمانت می‌کنم؛ هر کسی با دیدۀ عبرت به سرگذشت پیشینیان و کیفرهایی که بر سر آنان آمده است بنگرد، تقوا، او را از فرو افتادن در شبهات باز می‌دارد.
4.الإمام علی علیه السلام: الحزم النّظر فی العواقب، ومشاورة ذوی العقول
(غرر الحکم، ح۱۹۱۵)؛ دوراندیشی، عاقبت‌نگری است و رایزنی با خردمندان.
5.الإمام الصادق علیه السلام: من علم أنّ الله یراه ویسمع ما یقول ویعلم ما یعمله من خیر أو شرّ، فیحجزه ذلک عن القبیح من الأعمال، فذلک الّذی (خاف مقام ربه ونهی النفس عن الهوی)
(الکافی، ج۳، ص۱۸۱)؛ هر که بداند که خدا او را می‌بیند، و آنچه را می‌گوید، می‌شنود، و آنچه را می‌کند، از خوبی یا بدی، می‌داند، و همین او را از اعمال زشت منع کند، چنین کسی همان است که (از ایستادن در محضر پروردگار خویش ترسیده، و نفس خود را از هوس‌ها بازداشته است).
6.اخلاق‌پژوهی حدیثی، پسندیده عباس، ص۹۴ و درآمدی بر روانشناسی تنظیم رفتار... ، محمدصادق شجاعی، ص۱۰۹.
