دنیا و آخرت، نیاز به چیزی نخواهد داشت.۱ پس علی القاعده باید نقش تقوا در کنترل رفتارهای هیجانی و منفی (مثل غضب)، حیاتی باشد؛ اما شکلگیری تقوا چگونه است.
مراحل تقوا
از قرآن کریم، چنین برداشت میشود که انسان باتقوا، وقتی در صحنه گناه قرار میگیرد، به واسطه یادآوری خدا، از آن اجتناب میکند:
«إنَّ الَّذین اتّقوا إذا مسّهم طائف من الشّیطان تذکّروا فإذا هم مبصرون.۲ همانا اهل تقوا، زمانی که وسوسههای شیطانی را احساس کنند،[بیدرنگ] خدا را به یاد آورده، به ناگاه بینا میشوند».
تفسیر این آیه را ابو بصیر از امام صادق علیه السلام میپرسد. امام علیه السلام در پاسخ میفرمایند: هو العبد یهمّ بالذّنب ثمّ یتذکّر فیمسک، فذلک قوله: «تذکّروا فإذا هم مّبصرون»
؛ یعنی: آن بنده، آهنگِ گناه میکند. سپس [خدا را] یادآور میشود و دست نگه میدارد. این است معنای فرموده او که: «بیدرنگ، خدا را به یاد میآورند و به ناگاه، بینا میشوند».۳
امام باقر علیه السلام نیز در تفسیر این آیه، به همین صورت، فرایند عملی شدن صفت تقوا در انسانهای متّقی را توصیف فرمودند، با کمی توضیح بیشتر:
مؤمن، همواره در کار مبارزه با نفس خویش است تا بر هَوَس آن، چیره آید. گاه نفس خود را از کژی [و انحراف] به راستی میآورد و در راه محبّت خدا، با هوای نفس، مخالفت میورزد. گاه نفسش، او را بر زمین میافکنَد و در نتیجه، پیرو هوس آن میگردد؛ امّا خداوند، دستش را میگیرد و بر میخیزد، و خدا، لغزش او را میبخشد و مؤمن، به خود میآید (به یاد خدا میافتد) و به توبه و ترس از خدا، پناه میبَرد و بر اثر