قبیل روایات که حق‌مداری را تاکید می‌کنند، عموماً تاکید بر کنترل حق‌مداری در حالت غضب را بیان می‌نمایند و حالت رضا برای افاده عمومیت اوضاع است؛ یعنی فرقی نمی‌کند، در تمام‌ حالت‌ها مخصوصاً در حالت خشم، باید انسان مراقب باشد تا حق‌پذیر باشد.
امام علی علیه السلام _ در سفارش‌های خود به فرزندش حسین علیه السلام _ فرمود: «فرزندم! تو را سفارش می‌کنم به ترس از خدا در توانگری و تهیدستی و گفتن حقّ در خشنودی و خشم.»^۱
به عنوان نمونه از احادیثی که مطلقاً تأکید بر حق‌محوری و سخن حق می‌نمایند، به حدیث امام سجاد علیه السلام اشاره می‌کنیم:
لَمَّا سُئِلَ عَن جَمِیعِ شَرَائِعِ الدِّینِ: قَولُ الحَقِّ، وَ الحُکمُ بِالعَدلِ، وَ الوَفَاءُ بِالعَهدِ.^۲
در پاسخ به این سؤال که: مجموعه شرایع دین چیست؟ فرمود: حق‌گویی، داوری عادلانه و وفای به عهد است.
با توجه به نوع برخورد منابع دینی‌مان با این موضوع می‌شود فهمید که موضوع حق‌پذیری اهمیت زیادی داشته و قاعدتاً بدون تحمل سختی و کنترل نفس نیز به دست نخواهد آمد.
موضوع قابل بررسی در اینجا، تبیین روان شناختی ارتباط سخن‌حق با خشم است. به نظر می‌آید، نتیجه قهری سخن حق در صورتی که فرد، آن خودسازی‌های توصیه‌شده را نداشته باشد، تحریک هیجانی و خشم است. احتمالاً این موضوع به خاطر فروریختن مکانیزم‌های روانی‌ای است که فرد، بطور ناهشیارانه در برابر معایب خود تشکیل می‌دهد. گرچه این مکانیزم‌ها می‌توانند به جای خود فوائدی، مانند امنیت‌ روانی، ظرفیت‌ پذیرش و... به وجود بیاورند؛ ولی از آنجایی که ناهشیارانه اند، در مواردی هم برای کنترل هیجان‌ها، سخن‌حق را توجیه‌کرده یا پوشش می‌دهند تا موقتاً، تعادل عاطفی فرد را حفظ کنند؛ اما رویارویی با حقیقت، اثر التیام‌بخش

اولیه بیشتر کند، زیرا در نفس انسان، تمایلات متعالی نیز، در مقابل تمایلات مادی وجود دارد که در واقع، جایگزین نیازهای پست‌تر می‌شود.

۱۲. سخن حق

بر اساس لسان روایات، یکی از مواردی که زمینه هیجان خشم را به وجود می‌آورد، شنیدن سخن حق است. از جمله حدیث رسول خدا صلی الله علیه و آله در وصیت اخلاقی خود به امیرمومنان علیه السلام که می‌تواند موقعیت مهمی تلقی شود:
لا تَکذِبَ وَ لا تُخَالِطَ الکذَّابِینَ وَ أَن لا تَغضَبَ إِذَا سَمِعتَ حَقّاً.^۱
دروغ نگو و با دروغگویان همراه نشو و زمانی که حقیقتی شنیدی، خشمگین نگرد.
در تعالیم اخلاقی اسلام، حق‌گویی، حق‌پذیری، حق‌پرستی، ارزش محسوب می‌شود. واژه «حق» را هاله‌ای از تقدس در بر گرفته است. گاهی سخن‌حق، به عنوان معیار مهمی در ارزش‌گذاری انفاق برای خدا نام برده شده است. نبی مکرم اسلام می‌فرماید:
مَا أَنفَقَ مُؤمِنٌ مِن نَفَقَةٍ هِی أَحَبُّ إِلَی اللهِ عَزَّوَجَلَّ مِن قَولِ الحَقِّ فِی الرِّضَا وَ الغَضَبِ.^۲
مؤمن هیچ انفاقی نکرد که نزد خداوند عزّوجلّ محبوب تر از گفتن حقّ، در هنگام خشم و خشنودی باشد.
احتمالاً خشم، نتیجه طبیعی شنیدن سخن حق است؛ زیرا در چنین مواردی که در ارزش سخن حق صحبت می‌شود، بیشتر منظور جایی است که خلاف پیش‌فرض‌های ما باشد؛ چون بدون وجود پیش‌فرض، کسی با سخن حق مخالفت‌ نخواهد کرد؛ اما چون شنیدن حق به طور طبیعی انسان را به مقاومت در برابر عقیده سابق خود خواهد کشید، تذکر اخلاقی این نکته مفید است که نباید موجب غفلت از حق بشود. این