157
مهار خشم

در حدیث معراج آمده است:
ای احمد! با پوشیدن لباس نرم و خوراک‌های خوشمزه رنگارنگ و بستر نرم، خود را میارای؛ زیرا نفس پناهگاه هر شرّ و رفیق هر بدی است. تو آن را به سوی طاعت خدا می‌کشانی و او تو را به نافرمانی او می‌کشاند. در راه طاعت خدا با تو مخالفت می‌کند و در آنچه ناخوش داری، از تو اطاعت می‌کند. هر گاه سیر شود، سرکشی می‌کند و چون گرسنه شود، زبان به شکایت می‌گشاید. هر گاه نیازمند شود، خشم می‌گیرد و چون بی‌نیاز شود، گردن‌فرازی می‌کند. هر گاه بزرگ شود، فراموش می‌کند و چون احساس امنیت کند، غافل می‌گردد؛ نفس، همدم شیطان است و حکایت نفس، حکایت شترمرغ است که زیاد می‌خورد؛ اما بار نمی‌کشد و [حکایتش] حکایت گُلِ خرزهره است که رنگش زیبا و طعمش تلخ است.۱
البته طبع اولیه انسان، اقتضای خشم در مورد نیاز دارد، اگر چه این نیازها عامل صددرصد نیستند. در روان‌شناسی بحث نیازها اهمیت فراوان داشته و نظریه‌های مهمی در این مورد تدوین شده است. به طور کلی، بعضی از روان‌شناسان معتقدند که نیاز، عامل محرک انسان است و او را به حرکت و فعالیت وادار می‌کند و زمانی رضایت خاطر حاصل می‌شود که نیازها به طور نسبی برآورده شده باشند. کمبود در ارضای این نیازها، باعث رنج و تنش خواهد بود. در صورتی که این نیازها برآورده نشود، به تناسب شدت، ضعف و تفاوت افراد، باعث اختلالات رفتاری و هیجانی خواهد شد۲ ؛ البته آدمی در اثر تهذیب نفس می‌تواند، مقاومت خود را در برابر نیازهای

1.فی حدیث المِعراج: یا أَحمَدُ، لاَ تَتَزَینّ بِلِینِ اللِّبَاسِ وَ طِیبِ الطَّعَامِ وَ لِینِ الوِطَاءِ ؛ فَإِنَّ النَّفسَ مَأوَی كُلِّ شَرٍّ، وَ هِی رَفِیقُ كُلِّ سُوءٍ، تَجُرُّهَا إِلَی طَاعَةِ اللهِ وَ تَجُرُّک إِلَی مَعصِیتِهِ، وَ تُخَالِفُک فِی طَاعَتِهِ وَ تُطِیعُک فِیمَا تَكرَهُ، وَ تَطغَی إِذَا شَبِعَت وَ تَشكُو إِذَا جَاعَت، وَ تَغضَبُ إِذا افتَقَرَت وَ تَتَكبَّرُ إِذَا استَغنَت، وَ تَنسَی إِذَا كَبِرَت وَ تَغفُلُ إِذَا أَمِنَت، وَ هِی قَرِینَةُ الشَّیطَانِ. وَ مَثَلُ النَّفسِ كَمَثَلِ النَّعَامَةِ ؛ تَأكُلُ الكَثِیرَ وَ إِذا حُمِلَ عَلَیهَا لا تَطِیرُ، وَ مَثَلِ الدِّفلَی؛ لَونُهُ حَسَنٌ وَ طَعمُهُ مُرٌّ.
بحار الأنوار، ج۷۴، ص۲۳.

2.یورا (Yura) و والش (Walsh) ۲۰۰۰.


مهار خشم
156

این روایت که مفصل است، به طرز زیبایی ضمن بیان این حقیقت که تکذیب ‌شدن توسط دیگران ممکن است باعث خشم بشود، با روشی شناختی به کنترل خشم توصیه می‌کند که ما مجدداً قالب مقابله ‌شناختی آن را در شیوه‌های کنترل خشم بررسی خواهیم کرد. حدیث دیگری منسوب به حضرت عیسی علیه السلام، توصیه اخلاقی در کنترل پایه‌های شناختی غضب نسبت به فرد مقابل تاکید می‌کند:
بِحَقٍّ أَقُولُ لَکم: یا عَبیدَ الدُّنیا، إِنَّ أَحَدَکم یبغِضُ صَاحِبَهُ عَلَی الظَّنِّ، وَ لا یبغِضُ نَفسَهُ عَلَی الیقِینِ. بِحَقٍّ أَقُولُ لَکم: إِنَّ أَحَدَکم لَیغضَبُ إِذَا ذُکرَ لَهُ بَعضُ عُیوبِهِ وَ هِی حَقٌّ، وَ یفرَحُ إِذَا مُدِحَ بِمَا لَیسَ فِیهِ.۱
سخن حقی را به شما می‌گویم: «ای بندگان دنیا! بعضی از شما از روی حدس و گمان، کینه دوستش را به دل می‌گیرد؛ در حالی که از روی یقین از خودش کینه‌ای ندارد.» به شما می‌گویم: «بعضی از شما وقتی بعضی از نقایص خویش را بشنود که واقعاً دارای آن است، خشمگین می‌شود در حالی که وقتی درباره آنچه در وجودش نیست، ستوده می‌شود، خوشحال می‌گردد.
همان طور که ملاحظه می‌شود، خشم مبتنی بر تکذیب یا عیب‌گیری دیگران است، چه به حق باشد، چه به ناحق؛ اما به مومنان سفارش می‌شود که عیب‌گیری به حق را بپذیرند؛ چنان که در روایت قبلی بود و نسبت به تکذیب بی‌مورد هم، چیزی به دل راه ندهند؛ پس انسان دارای روحیه‌ای است که اگر غفلت کند، ممکن است به خاطر شنیدن انتقاد درست هم برآشفته و غضبناک شود؛ چه برسد به خرده‌گیری‌های نادرست.

۱۱. نیازمندی

انسان در وضعیت نیازمندی، زمینه خشم و پرخاش دارد. نیاز، حالتی اذیت‌کننده در روان انسان ایجاد می‌کند که بدون برطرف‌کردن آن، تمرکز بر دنبال‌کردن سایر اهداف را ندارد:

1.همان، ص٥١١.

  • نام منبع :
    مهار خشم
    سایر پدیدآورندگان :
    محمدرضا کيومرثي اسکويي
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1391
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 32620
صفحه از 299
پرینت  ارسال به