155
مهار خشم

و وقتی کاری به تو رو می‌آورد، رهایش نکنی و چون از تو روی گرداند، دنبالش نروی.
این روایت، خشم را بر هر دو گروه را جایز نمی‌داند، زیرا باعث ضرر و حقارت می‌شود.

۱۰. تکذیب دیگران

تکذیب دیگران و تأیید ‌نشدن توسط دیگران، موجبات ناراحتی، رنجش و حتی خشم می‌شود. توصیه‌های اخلاقی اسلام، دقیقاَ در جهت کنترل این نوع رنجش‌ها می‌باشد. از جمله حدیث معتبر از امام‌باقر علیه السلام به جابر که پنج توصیه اخلاقی اجتماعی را گوشزد فرموده‌اند:
أُوصِیک بِخَمسٍ: إِن ظُلِمتَ فَلا تَظلِم، وَ إِن خَانُوک فَلا تَخُن، وَ إِن کذِّبتَ فَلا تَغضَب، وَ إِن مُدِحتَ فَلا تَفرَح، وَ إِن ذُمِمتَ فَلا تَجزَع، وَ فَکر فِیمَا قِیلَ فِیک، فَإِن عَرَفتَ مِن نَفسِک مَا قِیلَ فِیک فَسُقُوطُک مِن عَینِ اللهِ جَلَّ وَ عَزَّ عِندَ غَضَبِک مِنَ الحَقِّ أَعظَمُ عَلَیک مُصِیبَةً مِمَّا خِفتَ مِن سُقُوطِک مِن أَعینِ النَّاسِ، وَ إِن کنتَ عَلَی خِلافِ مَا قِیلَ فِیک فَثَوابٌ اکتَسَبتَهُ مِن غَیرِ أَن یتعَبَ بَدَنُک۱
امام باقر علیه السلام _ به جابربن‌یزید جعفی‌ _ فرمود: تو را به پنج چیز سفارش می‌کنم: اگر به تو ستم کردند، تو ستم مکن، اگر به تو خیانت کردند، تو خیانت مکن، اگر تو را تکذیب کردند، عصبانی نشو، اگر ستایشت کردند، شاد مشو و اگر نکوهشت کردند، دلگیر مشو، بلکه به آنچه درباره تو گفته شد، بیندیش، اگر دیدی آنچه درباره تو گفته شده در تو هست، بدان که افتادن تو از چشم خداوند عزّ‌و‌جلّ بر اثر خشمگین‌ شدنت از حقیقت، مصیبتش برای تو بزرگ‌تر از مصیبتی است که می‌ترسی از چشم مردم بیفتی؛ اما اگر خلاف آن چیزی باشی که درباره‌ات گفته شده، این خود ثوابی است که بدون به رنج و زحمت ‌افکندن جسم خود، به دست آورده‌ای.
.. .

1.تحف العقول، ص٢٨٤.


مهار خشم
154

به تو برسد، اندوه‌آور بوده و اگر از جانب زیر دستت به تو برسد، خشم‌آور خواهد بود.۱
البته در صورتی که موقعیت مافوق، در نظر خشم‌گیرنده پوشالی و ظاهری باشد، ممکن است وضعیت فرق بکند. در این صورت، معنای روایت چنین می‌شود که اگر امر نامطلوب، از ناحیه کسی صادر شود که در دید طرف مقابل، ضعیف و مادون است، خشم محقق می‌شود؛ پس هر گاه امر نامطلوب از کسی صادر شود که در واقع برای او برتر است؛ ولو ظاهراً چنین نباشد، خشم محقق نخواهد شد و بیشتر حزن یا غم به وجود می‌آید؛ یعنی خشم، بر اساس امید قطعی خشم‌گیرنده به نتیجه رضایت‌بخش از نظر او، صادر می‌شود. طبق یک جمله عامیانه، آدم وقتی خشم می‌گیرد که معتقد باشد، خشونت از بهشت آمده است. در غیر این صورت، خشم بی‌هدف، ولو کاذب محقق نخواهد شد.
تفسیر فوق، تا حدودی اثر وضعی امر ناخوشایندی را در انسان بیان می‌کند. از طرفی توصیه‌های اخلاقی، از خشم بی‌مورد و منفی پرهیز داده است. اصطلاحاً حکم تکلیفی قضیه با حکم وضعی‌اش، متفاوت است؛ زیرا خشم بر زیر دست، معمولاً نهی شده است. همچنان‌که خشم بر بالادست خود نهی شده است؛ البته هر کدام به علتی که در روایت زیر از آن حضرت مطرح شده است:
مِنَ الحِکمَةِ أَن لا تُنَازِعَ مَن فَوقَک، وَ لا تَستذِلَّ مَن دُونَک، وَ لا تَتَعَاطی مَا لَیسَ فِی قُدرَتِک، وَ لا یخَالِفُ لِسَانُک قَلبَک، وَ لا قَولُک فِعلَک، وَ لا تَتَکلَّم فِیمَا لا تَعلَمُ، وَلا تَترُک الأَمرَ عِندَ الإِقبَالِ وَ تَطلُبهُ عِندَ الإِدبَارِ.۲
از حکمت است که با فرادست خود نستیزی و در برابر فرودست، خود را خوار نشماری و به کاری که در توان تو نیست، نپردازی و زبانت با دلت و گفتارت با کردارت ناسازگار نباشد و درباره آنچه نمی‌دانی، سخن نگویی

1.«الحُزنُ وَ الغَضَبُ أَمِیرَانِ تَابِعَانِ لِوُقُوعِ الأَمرِ بِخِلاَفِ مَا تُحِبُّ، إِلاَ أَنَّ المَکرُوهَ إِذَا أَتَاکَ مِمَّن فَوقُکَ نَتَجَ عَلَیکَ حُزناً وَ إِن أَتَاکَ مِمَّن دُونِکَ نَتَجَ عَلَیکَ غَضَباً».
شرح ‌نهج ‌البلاغة، ج۲۰، ص۳۲۲.

2.غرر ‌الحكم، ح۹۴۵۰.

  • نام منبع :
    مهار خشم
    سایر پدیدآورندگان :
    محمدرضا کيومرثي اسکويي
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1391
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 32401
صفحه از 299
پرینت  ارسال به