153
مهار خشم

۸. انتظار بیجا از دیگران

خدمت‌رسانی به فرد ناسپاس ممکن است، باعث خشم انسان بشود. تبیین این نکته می‌تواند چنین باشد که احتمالاً فرد منعم، با هزینه‌ای که می‌گذارد، انتظار تأثیرگذاری مثبت دارد؛ اما در صورتی که با ناسپاسی مواجه شود، خود را در هدف خود ناکام می‌بیند. مصداق حدیثی از علی علیه السلام، تداوم خشم فرد ناکام‌شده را بیان می‌کند:
مَن أَنعَمَ عَلَی الکَفُورِ طَالَ غَیظُهُ.۱
کسی ‌که به فرد ناسپاس احسان کند، خشمش تداوم می‌یابد.
احتمالاً در این صورت، فرد منعم باید هدف خود را تغییر داده و به فکر تأثیرگذاری نباشد یا هدفش را اصل خدمت بداند نه خدمت مؤثر. بنابراین می‌توان گفت که آنچه در این فقره موجب خشم می‌شود انتظار بیجا از دیگران است. اصلاح مسئله هم، ضعف بینش فرد منعِم است؛ زیرا کشف از این می‌کند که او در مقابل بخشش خود، متوقع بوده است.

۹. امور ناخواسته

بر اساس بعضی روایات، خشم موقعی پیش‌ می‌آید که یک امر نامطلوبی به وجود بیاید. با این قید که نسبت به منبع صادرکننده آن امر نامطلوب، نوعی احساس تفوق و قدرت وجود داشته باشد. در روایت زیر از امیرمؤمنان علیه السلام، ضمن اشاره به این مطلب می‌فرمایند که در صورتی که آن منبع مافوق باشد، هیجان به وجود آمده انفعالی بوده و به آن حزن گفته می‌شود. تأمل در این حدیث می‌رساند که در خشم، نوعی احساس پیروزی و توانایی غلبه فرض گرفته شده است. در غیر این صورت، خشم بدون احساس قدرت و امکان جبران محقق نخواهد شد. این روایت را قبلاً در انواع خشم مطرح کردیم که:
اندوه و خشم، فرماندهانی هستند که پس از وقوع چیزی برخلاف میل تو حاصل می‌شوند، به طوری که هر گاه امر ناخوشایند از جانب مافوقت

1.همان، ح۹۰۶۶.


مهار خشم
152

امکانی برای کاهش عواقب زیان‌بخش اوضاع و احوال محیطی باید استفاده کند. و امید به بهبودی را افزایش دهد.
دوم، تلاش فرد برای تحمل رویدادهای عاطفی و واقعیات منفی و سازگاری با آنهاست.
سوم، حفظ خودانگاره مثبت از خویشتن.
چهارم، حفظ تعادل عاطفی۱ است.
پنجم، کوشش برای ایجاد روابط اجتماعی رضایت‌بخش در محیط اجتماعی با سایر افراد است.۲

۷. حِدّت

در بحث واژه‌شناسی هم اشاره کردیم که این صفت (تندخویی / تُندی) می‌تواند مثبت و منفی باشد و نیز یک بعد هیجانی دارد و گاهی به معنی خشم به کار برده می‌شود. همان‌گونه که نتیجه گرفتیم، این صفت در معنای منفی خود، بر نوعی رفتار ناشی از سرعت ‌عمل و بدون تدبیربودن اطلاق می‌شود. در حدیثی از امیرمؤمنان علیه السلام، نقش تقویتی حدة در خشم، بیان ‌شده است:
الحِلمُ یطفِئُ نَارَ الغَضَبِ، وَ الحِدَّةُ تُؤَجِّجُ إِحرَاقَهُ.۳
بردباری، آتش خشم را خاموش می‌کند و تندخویی، شعله آن را برمی‌افروزد.
با توجه به معانی حدت، رفتارهای تند و با عجله که ناشی از نوعی سبک‌سری و بی‌توجهی است و باعث عملکرد تکانه‌ای می‌شود، در انسان یک مدل رفتاری خاص را یادآور می‌شود که حرکت به سوی هر امر ناخوشایند و مورد توجه را تشویق می‌کند. تثبیت الگوی رفتاری فوق، شخصیت تکانه‌ای را برای انسان ایجاد می‌کند که در نتیجه آن، هرگونه تأمل قبل از عمل از او گرفته می‌شود.

1.Emotional egilibrium.

2.كوهن (Cohen F.)، لازاروس (Lazarus R. S.) ۱۹۷۹ نقل از روانشناسی سلامت.

3.غرر الحكم، ح۲۰۶۳.

  • نام منبع :
    مهار خشم
    سایر پدیدآورندگان :
    محمدرضا کيومرثي اسکويي
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1391
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 32440
صفحه از 299
پرینت  ارسال به