123
مهار خشم

غضب را آتشی از ناحیه شیطان می‌داند. چون شیطان علة العلل انحراف‌های قلب انسان است:
الغَضَبُ جَمرَةٌ مِنَ الشَّیطَانِ.۱
غضب، آتشدانی از شیطان است.

فرضیه‌های مرتبط با خشم و قلب

در صورت پذیرفتن این مطلب که خشم، آتشی است که باعث نابودی قلب به عنوان مُدرِک معارف متعالی و تمام عواطف بشری می‌شود، این سؤال پژوهشی مطرح است که آیا می‌توان ادعا کرد، بین آزادگذاشتن خشم ‌منفی و نابودی این صفات مثبت بشری که در قرآن به قلب نسبت داده شده، رابطه وجود دارد؟ صغرای این استدلا که قلب مدرک این صفات است از ظاهر قرآن معلوم است. کبرای کلی هر چیزی باعث نابودی قلب بشود، باعث نابودی این معارف هست نیز معلوم است. فقط باید اثبات شود که غضب جزء صفاتی است که قلب را نابود می‌کند. در صورت اثبات، فرضیه‌های قابل بررسی درباره غضب و قلب را می‌توان به صورت گزاره‌های زیر تنظیم کرد:
۱. خشم، مانع حالت تذکر و تنبه در انسان است؛۲
۲. خشم، مانع هدایت بشر است؛۳
۳. خشم، مانع پذیرش حقایق می‌شود؛۴
۴. خشم، مانع درک لذت حضور خداست؛۵

1.بحار الأنوار، ج۷۰، ص۲۶۵.

2. (إِنَّ فی‏ ذلِک لَذِكری‏ لِمَن كانَ لَهُ قَلبٌ أَو أَلقَی السَّمعَ وَ هُوَ شَهیدٌ) .
ق: ۳۷. (وَ اصبِر نَفسَک مَعَ الَّذینَ یدعُونَ رَبَّهُم بِالغَداةِ وَ العَشِی یریدُونَ وَجهَهُ وَ لا تَعدُ عَیناک عَنهُم تُریدُ زینَةَ الحَیاةِ الدُّنیا وَ لا تُطِع مَن أَغفَلنا قَلبَهُ عَن ذِكرِنا وَ اتَّبَعَ هَواهُ وَ كانَ أَمرُهُ فُرُطاً) .
كهف: ۲۸.

3. (ما أَصابَ مِن مُصیبَةٍ إِلاَّ بِإِذنِ اللهِ وَ مَن یؤمِن بِاللهِ یهدِ قَلبَهُ وَ اللهُ بِكُلِّ شَی‏ءٍ عَلیمٌ) .
تغابن: ۱۱.

4. (إِنَّ فی‏ ذلِک لَذِكری‏ لِمَن كانَ لَهُ قَلبٌ أَو أَلقَی السَّمعَ وَ هُوَ شَهید) .
ق: ۷.

5. (یا أَیهَا الَّذینَ آمَنُوا استَجیبُوا للهِ وَ لِلرَّسُولِ إِذا دَعاكُم لِما یحییكُم وَ اعلَمُوا أَنَّ اللهَ یحُولُ بَینَ المَرءِ وَ قَلبِهِ وَ أَنَّهُ إِلَیهِ تُحشَرُونَ) .
أنفال: ۲۴.


مهار خشم
122

منکر۱ ، قلب مستکبر۲ ، قلب لاهی۳ ، قلب خاشع۴ و قلب نرم.۵
تدبر در این کاربردهای قرآنی واژه «قلب» نشان می‌دهد که به یک معنا قلب، همان واقعیت انسان است. دلیل این مطلب، استناد ویژگی‌های متنوع رفتار، شناخت و عواطف گوناگون انسان بر قلب است؛ به عبارتی، صفات ثابت و نوعی انسان که بر وجه غالب و نسبتاً پایدار، تظاهرات رفتاری و روحی او را نمایان می‌سازند، در این تعابیر قلبی وجود دارند؛ به طوری که شامل همه جلوه‌های درونی و بیرونی رفتار از یک سو و ویژگی‌های خاص فکری و ذهنی ویژه انسان از سوی دیگر می‌باشد و لذا قلب، جایگاه ویژه‌ و والایی در معرفی نوع انسان دارد.
اکنون می‌گوییم، به دلیل همین جامعیت قلب در اتصاف به خصال آدمی، هر گاه موضوعی قلب را دچار آسیب کند، معارف مدرکه توسط قلب را نیز دچار اختلال کرده و نهایتاً انسان را از دسترسی به آن بطور دائم یا موقت محروم خواهد کرد. این معنای نابودی قلب توسط آتش غضب است؛ در نتیجه، خشم نابودکننده ماهیت انسان و تمامیت وجود نوعی او می‌باشد که متمایز با سایر جانداران است؛ یعنی خشم آتشی است که در نهایت، نابودکننده شخصیت هنجار بشر می‌باشد. بعضی از احادیث، مانند نمونه زیر را می‌توان شاهد بر این مدعا گرفت که در آتش قلب، معنای معنوی منظور است نه صرفا علائم فیزیولوژیایی. حدیث شریف از رسول خدا صلی الله علیه و آله

1. (وَ إِن یظهَرُوا عَلَیكُم لا یرقُبُوا فیكُم إِلاًّ وَ لا ذِمَّةً یرضُونَكُم بِأَفواهِهِم وَ تَأبی‏ قُلُوبُهُم وَ أَكثَرُهُم فَاسِقُون‏)
توبه: ۸.

2. (إِلهُكُم إِلهٌ واحِدٌ فَالَّذینَ لا یؤمِنُونَ بِالآخِرَةِ قُلُوبُهُم مُنكِرَةٌ وَ هُم مُستَكبِرُون) .
نحل: ۲۲.

3. (مَا یأتِیهِم مِّن ذِكرٍ مِّن رَّبِّهِم محُّدَثٍ إِلَّا استَمَعُوهُ وَ هُم یلعَبُونَ لاهِیةً قُلُوبُهُم وَ أَسَرُّوا النَّجوَی الَّذِینَ ظَلَمُوا هَل هَذَا إِلَّا بَشَرٌ مِّثلُكُم أَ فَتَأتُونَ السِّحرَ وَ أَنتُم تُبصِرُونَ) .
انبیا: ۲و۳.

4. (وَ لِیعلَمَ الَّذینَ أُوتُوا العِلمَ أَنَّهُ الحَقُّ مِن رَبِّک فَیؤمِنُوا بِهِ فَتُخبِتَ لَهُ قُلُوبُهُم وَ إِنَّ اللهَ لَهَادِ الَّذینَ آمَنُوا إِلی‏ صِراطٍ مُستَقیم) .
حج: ۵۴. (أَ لَم یأنِ لِلَّذینَ آمَنُوا أَن تَخشَعَ قُلُوبُهُم لِذِكرِ اللهِ وَ ما نَزَلَ مِنَ الحَق‏) .
حدید: ۱۶.

5. (اللهُ نَزَّلَ أَحسَنَ الحَدیثِ كِتاباً مُتَشابِهاً مَثانِی تَقشَعِرُّ مِنهُ جُلُودُ الَّذینَ یخشَونَ رَبَّهُم ثُمَّ تَلینُ جُلُودُهُم وَ قُلُوبُهُم إِلی‏ ذِكرِ اللهِ ذلِک هُدَی اللهِ یهدی بِهِ مَن یشاءُ وَ مَن یضلِلِ اللهُ فَما لَهُ مِن هَاد) .
زمر: ۲۸.

  • نام منبع :
    مهار خشم
    سایر پدیدآورندگان :
    محمدرضا کيومرثي اسکويي
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1391
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 32378
صفحه از 299
پرینت  ارسال به