فصل اوّل: ماهیت خشم منفی
همان طور که در بحث واژه‌شناسی گذشت، خشم در منابع لغت و نیز در منابع روایی به دو نوع مثبت و منفی تقسیم شده است، هر چند عمده بحث ما مربوط به خشم منفی می‌شود؛ ولی به جهت فوایدی که در مقایسه معیارها وجود دارد، در انتهای این پژوهش، به خشم مثبت نیز خواهیم پرداخت. ابتدا در این بخش روایات در زمینه ماهیت خشم منفی را بررسی خواهیم کرد.
آیا خشم منفی و مثبت، به لحاظ ماهیت فیزیولوژیکی و از حیث رفتار، شبیه هم‌اند یا متفاوت‌اند؟ از مجموع روایات موجود در منابع چه نظریه ای را می‌توان استخراج کرد؟ ما سعی می‌کنیم با بررسی موارد روایی، در انتها به نظری کلی دست یابیم.
۱. مصداق جهل
خشم منفی یا نابهنجار، در روایات جزو سپاهیان جهل معرفی شده است. امام صادق علیه السلام در طی حدیث بلندی، قوای عقل و جهل را شمرده‌اند. این بدین معناست که ابتدا به عقل، قوایی را نسبت می‌دهند که می‌تواند از یک سو، مقوم عقل باشند و از سویی، جزء آثار و عوارض نیروی عقل باشند. سپس اشاره می‌فرمایند که قوای جهل نیز، همان ضدهای قوای عقل است و غضب را ضد یکی از قوای عقل می‌شمارند که رحمت نام دارد:
