از این روایت فهمیده می‌شود، صدور فعل فسق، ضمن اینکه از همه کس زشت است (به مصداق روایتی که پایین‌تر ذکر می‌کنیم)، از بعضی‌ها به خاطر توقعی که از آنها هست، قبیح‌تر است. خود حضرت در روایت دیگری، فسق را به انجام هر گناه و معصیتی معنا می‌فرمایند که در نظر خداوند بزرگ شمرده شده است.^۱ در این پژوهش، ما با بیان جایگاه غضب و خشم نشان خواهیم داد که قطعاً غضب نیز، یکی از مصادیق گناهان بزرگ، نزد خداوند است. طبیعتاً برخورد خداوند عادل، نسبت به اشخاص متفاوت در علم، تجربه، تقدم، تأخر و سن و سال، به یک اندازه نخواهد بود.
روایت دیگری از امام صادق علیه السلام، تفاوت سطوح قبح یک رفتار قبیح را بین افراد، بهتر بیان می‌کند. این روایت که مربوط به شقرانی آزادشده رسول خدا صلی الله علیه و آله است. در این منبع آمده است که ایشان رفتارهای قبیح، مثل شرب‌خمر پیدا کرده بود و امام ضمن پذیرش ایشان و بدون تذکر، در ابتدای ملاقات و بعد از تهیه مقرری او از منصور، خلیفه وقت، و خدمت‌ کریمانه‌شان، در آخر کار می‌فرمایند که واقعیت این است که حساب او که منسوب به رسول خدا صلی الله علیه و آله است، از بقیه مردم جداست و رفتار قبیح از کسی که منسوب به ما باشد، قبیح‌تر است. با این بیان او را بدون اینکه تحقیر شود، متوجه گناهش کردند:
...یا شُقرَانُ، إِنَّ الحَسَنَ مِن کلِّ أَحَدٍ حَسَنٌ، وَ إِنَّهُ مِنک أَحسَنُ لِمَکانِک مِنَّا، وَ إِنَّ القَبِیحَ مِن کلِّ أَحَدٍ قَبِیحٌ، وَ هُوَ مِنک أَقبَحُ لِمَکانِک مِنَّا.^۲

یقتَضِی الَّذِی لَهُ وَ یقضِی الَّذِی عَلَیهِ فَذَاک لا لَهُ وَ لا عَلَیهِ وَ الرَّجُلُ یقتَضِی الَّذِی لَهُ وَ یمطُلَ النَّاسِ الَّذِی عَلَیهِ فَذَاک عَلَیهِ وَ لا لَهُ.^۱
درباره کارهای مردم و اخلاقشان با شما سخن خواهم گفت. مردی که زود خشم گیرد و زود آرام شود، نه بد است، نه خوب سر به سر. و مردی که دیر خشمگین شود و زود آرام گیرد، خوب است، نه بد. مردی که حق خود را طلب کند و دَین خود (را) بپردازد نه بد است نه خوب. و مردی که حق خود طلب کند و پرداخت حقی را که مردم به عهده او دارند، عقب اندازد، بد است، نه خوب.

ﻫ _ خشم و سطوح ارزش‌گذاری

گروهی از روایات نشان ‌می‌دهند که در مورد خشم یا هر گناهی، متناسب با شخصیت و رشد کمالات افراد برخورد می‌شود؛ چنان که یک ترک اولی از حضرت آدم، عواقب سختی داشت. میزان زشتی اخلاقی خشم نیز، به مرتبه شخصیت اخلاقی و دینی انسان بستگی دارد و ارزشیابی می‌شود. به طور کلی، افراد هر چه به لحاظ علم و مراتب ایمانی یا تجارب زندگی خود در سطوح بالاتری درجه‌بندی شوند، توقع بیشتری نسبت به صدور رفتارهای درست و اخلاقی از آنها هست؛ لذا به نظر می‌آید که رفتار قبیحی مثل خشم، از انسانی مسئول، عقوبت بیشتری نسبت به افراد عادی داشته باشد. مضمون روایت زیر از سیدالشهداء علیه السلام همین مطلب را بیان می‌کند:
فی جَوابِ مَن سَأَلَهُ فَما أَقبَحُ شَئٍ؟ قالَ علیه السلام: اَلفِسقُ فِی الشَّیخِ قَبیحٌ وَ الحِدَّةُ فی السُّلطانِ قَبیحَةٌ.^۲
حضرت در جواب کسی که از قبیح‌ترین امور پرسید، فرمودند: فسق در پیرمرد قبیح است و تندخویی در سلطان.