261
مهار خشم

دوم اینکه چون شجاعت یک صفت اکتسابی است و از روی اختیار و اراده انجام می‌شود، از فضایل اخلاقی محسوب می‌شود۱ ؛ اما اصل هیجان خشم، به جهت ذاتی بودن آن، دارای ارزشیابی منفی نمی‌باشد؛ ولی غضب یا پرخاش که ترتیب‌اثر‌دادن به هیجان خشم و بروز دادن رفتار پرخاش است، ارادی است و لذا دارای ارزش منفی می‌باشد. می‌توان چنین فرض کرد که این چهار صفت، به لحاظ یک طبقه‌بندی مقوله‌ای، در رأس سایر صفات مثبت انسان قرار دارند.
این روایت مدلی را ارائه می‌کند که به صورت شکل(۴) ترسیم شده است. بر اساس این مدل، معیار قدرت در انسان، به کیفیت کنترل خشم او مربوط است. بر خلاف دیدگاه عمومی مردم که فروخورنده خشم را ممکن است، فرد ضعیفی بحساب آورند.

شکل(۴).الگوی فضایل اربعه با ریشه‌ها

1.اخلاق در قرآن، ج۱.


مهار خشم
260

روایت منسوب به مولی امیرمؤمنان علیه السلام نشان می‌دهد که توانمندی در کنترل غضب، یکی از فضایل یا یکی از چهار رکن اصلی فضیلت در انسان بوده و نماد فضیلت قدرت محسوب می‌شود:
الفَضَائِلُ أَربَعَةُ أَجنَاسٍ: أَحَدُهَا الحِکمَةُ وَ قِوَامُهَا فِی الفِکرَةِ، وَ الثَّانِی العِفَّةُ وَ قِوَامُهَا فِی الشَّهوَةِ، وَ الثَّالِثُ القُوَّةُ وَ قِوامُهَا فِی الغَضَبِ، وَ الرَّابِعُ العَدلُ وَ قِوامُهُ فِی اعتِدالِ قُوَی النَّفسِ۱.
فضایل چهار گونه‌اند: اول، حکمت است و جانمایه آن در اندیشیدن باشد و دوم، عفّت است و جانمایه آن در شهوت و خواهش نفسانی باشد و سوم، زورمندی (شجاعت) است و جانمایه آن در [نیروی] غضب باشد و چهارم، عدالت است و جانمایه آن در اعتدال قوای نفسانی باشد.
این مطلب را می‌توان چنین توجیح کرد که غضب، آخرین برونمایه جسمی و هیجانی آدم محسوب می‌شود. در صورتی که این انرژی مطلق، در موارد غضب منفی مهارشود، حاکی از توانایی صاحب آن بوده و به گفته متقدمین، ملکه شجاعت را به ارمغان خواهد آورد. از سویی در مواردی که غضب جنبه مثبت داشته باشد و فرد در رخوت و سستی باشد، اراده و به اصطلاح انگیزش به سوی غضب نیز، نشانه قدرت و توانمندی خواهد بود؛ لذا به نظر حقیر، این حدیث از ویژگی‌های مطلق غضب است، نه فقط غضب منفی؛ چرا که اساساً مقوله کنترل، یک مقوله دوسویه است و شامل کنترل کاهش و کنترل افزایش در غضب می‌شود.
از نکات قابل تذکر اینکه از سیاق روایت فهمیده می‌شود که منظور از قوامها به نوعی نشان‌دادن ثمره عملی این فضائل است؛ لذا در غضب، که به حسب ظاهر بروز ‌دادن آن، شاید نشان قدرت و شجاعت باشد، فروخوردن و کنترل آن، نوعی شجاعت محسوب می‌شود؛ پس تا اصل هیجان غضب نباشد (چه مثبت، چه منفی) شجاعت یا قدرت معلوم نمی‌شود.

1.بحار الأنوار، ج۷۵، ص۸۱.

  • نام منبع :
    مهار خشم
    سایر پدیدآورندگان :
    محمدرضا کيومرثي اسکويي
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1391
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 32808
صفحه از 299
پرینت  ارسال به