225
مهار خشم

خداوند و آنچه مربوط به ماوراء است، می‌باشد. احتمالاً توجه ‌کردن به مسائل مهم، مانند مبدأ و معاد و عواقب دنیا و آخرتی رفتار خشم، باعث بی‌تفاوتی نسبت به موضوع خشم می‌شود.
توصیه‌های ترکیبی فوق می‌تواند، بالاترین تأثیر و موفقیت را در کنترل هیجان‌ها به خصوص خشم داشته باشد. ویژگی اصلی توصیه‌های ترکیبی، تغییر کلی جهان‌بینی فرد در جهت بهداشت روان از سویی و اصلاح خطاهای شناختی از سوی دیگر، مانند افراطی قضاوت‌نکردن با اشاره به کنترل تیزی زبان و کنترل تندی و شدت بروز خشم و دستورالعمل‌های رفتاری، مانند کنترل ضرب دست و تأخیر‌انداختن حمله و نگاه ‌کردن به آسمان که رفتار سمبلیک یادآوری خداست، به طور همه ‌جانبه‌ای موجبات توجه‌برگردانی از موضوع خشم را فراهم می‌کند.
توصیه‌های حضرت، جهت پرهیز دادن جدی از سوگیری به سمت خطاها و اشتباهات عادی و روزمره است. اشتباهاتی که هر ‌کسی می‌تواند با غفلت بگوید که چاره‌ای جز آن نداشتم؛ اما در صورت ممارست و توجه مکرر به اهداف ارزشی ارائه شده، می‌توان از حالت روزمرگی خلاص شده و عادت‌های انسانی و مطابق با بهداشت روان اتخاذ کرد.
از مصادیق بارز افراد خودنگهدار، کسانی هستند که دائماً خدا را در نظرگرفته و از عواقب بعدی رفتار خود واهمه دارند. جالب است که انسان‌های سالک که چیزی جز رضای حق را نمی‌جویند، از عذاب و عقاب نمی‌ترسند؛ بلکه از محرومیت و دوری از محبوب خود می‌ترسند. چنین افرادی ترجیح می‌دهند که رضایت خدا را بر رضایت ظاهری خشم و انتقام خود مقدم بدارند.
داستان زیر، از مصادیق بارز انسان‌های خودساخته و به زبان خودمان معصوم می‌باشد. این داستان نشان می‌دهد که چگونه انسان می‌تواند، از حوادث و قضایای روزمره، تابلوی زیبایی از انسانیت و تعالی روح بیافریند که بعد از این همه سال، هنوز شنیدن آن باعث تغیر مشتاقان الهی بشود:


مهار خشم
224

سفارش به مالک اشتر۱ داشتیم که شبیه این حدیث دارای ابعاد بود. به نظر حقیر، وقتی مخاطبان امام معصوم دارای شأنیت علمی بالاتری هستند، توصیه‌های چند وجهی دریافت می‌کنند. در این توصیه، چند نوع توصیه با هم ترکیب شده‌اند: اول یک توصیه‌ رفتاری است؛ بنشین، دستوری است که به سرعت، هم برش در افکار خشم پدید می‌آورد و هم در عمل، فضای ملتهب بین دو یا چند نفر را وارد وقفه می‌کند. دوم استفاده از خلأ ایجاد شده، با تفکر به عالی‌ترین نقطه وجود که پروردگار است. این برش فکری، نوعی تواضع و نرمی در انسان ایجاد می‌کند که نتیجه‌اش، کنترل رفتار و هیجان است. شاید فضای یادآوری خدا همراه با این تصورات باشد که خدای حکیمی ناظر بر رفتار من است. خداوند توانایی مکافات دارد. خشم نزد خدا صفت خوبی نیست و همین طور خودخواهی و... . نهایتاً اگر انتقام و تلافی کار شایسته‌ای بود، خداوند با توانایی که دارد، به کسی رحم نمی‌کند. خلاصه این دستورالعمل، ابتدا یک حرکت رفتاری است که کمک می‌کند، ذهن از حالت قفل و تمرکز بر یک حالت خارج شود و سپس پشتیبانی منطقی و نتیجه‌گیری مثبت.
در این روایت نیز، به طرز جالبی تأکید زیادی بر تلفیق روش شناختی و رفتاری است. همان طور که ملاحظه می‌شود، شروع توصیه از روشی رفتاری است. سپس اصرار زیادی به ارتباط با مبدأ هستی و الهام‌ گرفتن از صفات خداوندی وجود دارد. این تأکید در حد انحصار است. مطلب بعدی، استمرار حالت توجه به خداوند است. تعبیر حتی تکثر همومک توصیه‌ای به داشتن توجه و مراقبت دائمی نسبت به

1.الإمامُ علی‌ علیه السلام _ مِن كتابٍ لَهُ لِلأَشتَرِ لَمَّا وَلاَّهُ مِصرَ _ : « اِملِک حَمِیةَ أَنفِكَ، وَ سَورَةَ حَدِّكَ، وَ سَطوَةَ یدِكَ، وَ غَربَ لِسَانِكَ، وَ احتَرِس مِن كُلِّ ذَلِک بِكَفِّ البَادِرَةِ، وَ تَأخِیرِ السَّطوَةِ، [وَ ارفَع بَصَرَک إِلَی السَّمَاءِ عِندَ مَا یحضُرُک مِنهُ] حَتَّی یسكُنَ غَضَبُک فَتَملِک الاختِیارَ، وَ لَن تُحكِمَ ذَلِک مِن نَفسِک حَتَّی تُكثِرَ هُمُومَک بِذِكرِ المَعَادِ إِلَی رَبِّكَ»؛« بادِ دماغ، تندی خشم، ضربِ دست و تیزی زبانت را مهار كن و با نگهداشتن زبانت به گاه خشم و درنگ‌كردن در حمله و نشان‌دادن ضرب دست، خود را از همه این صفات زشت نگهدار(و هر گاه این حالات به تو دست داد، نگاهت را به آسمان بردار) تا خشمت آرام گیرد و عنان اختیارت را در دست گیری و تو هرگز بر خود چنین تسلّطی پیدا نكنی؛ مگر آن‌گاه كه فكر و ذكر خود را پیوسته متوجّه معاد و بازگشت به سوی پروردگارت گردانی».
نهج‌ البلاغة، نامۀ ۵٣.

  • نام منبع :
    مهار خشم
    سایر پدیدآورندگان :
    محمدرضا کيومرثي اسکويي
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1391
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 32835
صفحه از 299
پرینت  ارسال به