211
مهار خشم

راهنمایی خرد، خودت را از خطر هوس نگه‌دار و هنگام غالب‌آمدن هوس، با ارشاد‌خواهی از دانش درنگ کن و اعمال خالص را برای روز پاداش نگه دار.۱
نتیجه‌ کلی و با ارزش این حدیث، تاَکید بر آگاهی و دوری از غفلت و برخورد تحلیل‌گونه با رفتار است؛ یعنی انسان سالم؛ به دور از هیاهوها و جوگیری‌های اطرافش، صرفاً باید رفتار و تکلیف خود را با معیاری درست بسنجد. معیاری که به کمک دانش و برگرفته از حقایق اخلاقی توصیه‌شده می‌باشد.

۲. اعتدال و میانه‌روی

بر اساس اصول رفتاردرمانی، درجه‌بندی‌کردن رفتار‌ قابل پرهیز یا لازم‌الترک، امر مهمی است. بر این اساس، اگر هدف نهایی به اهداف ریزتری تبدیل شود، سریع‌تر قابل

1.الإمامُ الباقر علیه السلام _ لجابر بن یزید الجُعفی _ : «أَوصِیک بخَمسٍ: إِن ظُلِمتَ فَلا تَظلِم، وَإِن خَانُوک فَلا تَخُن، وَ إِن كُذِّبتَ فَلا تَغضَب، وَ إِن مُدِحتَ فلاتَفرَح، وَ إِن ذُمِمتَ فلاتَجزَع، وَ فَكِّر فِیمَا قِیلَ فِیكَ، فَإِن عَرَفتَ مِن نَفسِک مَا قِیلَ فِیک فَسُقوطُک مِن عَینِ اللهِ جَلَّ وَ عَزَّ عِندَ غَضَبِک مِنَ الحَقِّ أَعظَمُ عَلَیک مُصِیبَةً مِمَّا خِفتَ مِن سُقُوطِک مِن أَعینِ النَّاسِ، وَ إِن كُنتَ عَلَی خِلافِ مَا قِیلَ فِیک فَثَوابٌ اكتَسَبتَهُ مِن غَیرِ أَن یتعَبَ بَدَنُكَ. وَ اعلَم بِأَنَّک لا تَكونُ لَنا وَلیاً حَتَّی لَوِ اجتَمعَ عَلَیک أَهلُ مِصرِک وَ قَالُوا: إِنَّک رَجُلُ سَوءٍ لَم یحزُنک ذَلِكَ، وَ لَو قَالُوا: إِنَّک رَجُلٌ صَالِحٌ لَم یسُرَّک ذَلِكَ، وَ لَكِنِ اعرِض نَفسَک عَلَی كِتَابِ اللهِ؛ فَإِن كُنتَ سَالِكاً سَبیلَهُ، زَاهِداً فِی تَزهِیدِهِ، رَاغِباً فِی تَرغِیبِهِ، خَائِفاً مِن تَخویفِهِ، فَاثبُت وَ أبشِر؛ فَإِنَّهُ لا یضُرُّک مَا قِیلَ فِیكَ، وَ إِن كُنتَ مُبَائِناً لِلقُرآنِ فَمَاذَا الَّذِی یغُرُّک مِن نَفسِک؟! إِنَّ المُؤمِنَ مَعنِی بمُجَاهَدَةِ نَفسِهِ لِیغلِبَهَا عَلَی هَوَاهَا، فمَرّةً یقیمُ أَوَدَهَا وَ یخَالِفُ هَوَاهَا فِی مَحَبَّةِ اللهِ، وَ مَرَّةً تَصرَعُهُ نَفسُهُ فَیتَّبِعُ هَوَاهَا فَینعَشُهُ اللهُ فَینتَعِشُ، وَ یقیلُ اللهُ عَثرَتَهُ فَیتَذَكَّرُ، وَ یفزَعُ إِلَی التَّوبَةِ وَ المَخَافَةِ فَیزدَادُ بَصِیرَةً وَ مَعرِفَةً لِمَا زِیدَ فِیهِ مِنَ الخَوفِ، وَ ذَلِک بِأَنَّ اللهَ یقُولُ : (إِنَّ الَّذِینَ اتَّقَوا إذَا مَسَّهُم طَائِفٌ مِنَ الشَّیطَانِ تَذَكَّرُوا فَإِذَا هُم مُبصِرُونَ) .
اعراف: ۲۰۱. یا جَابِرُ، استَكثِر لِنَفسِک مِنَ اللهِ قَلِیلَ الرِّزقِ تَخَلُّصَاً إِلَی الشُّكرِ، وَ استَقلِل مِن نَفسِک كَثیرَ الطَّاعَةِ للَّهِ إِزرَاءً عَلَی النَّفسِ وَ تَعَرُّضاً لِلعَفوِ، وَ ادفَع عَن نَفسِک حَاضِرَ الشَّرِّ بِحَاضِرِ العِلمِ، وَ استَعمِل حَاضِرَ العِلمِ بِخَالِصِ العَمَلِ، وَ تَحَرَّز فِی خَالِصِ العَمَلِ مِن عَظِیمِ الغَفلَةِ بِشِدَّةِ التَّیقُّظِ، وَ استَجلِب شِدَّةِ التَّیقُّظِ بِصِدقِ الخَوفِ، وَ احذَر خَفِی التَّزَینِ بِحَاضِرِ الحَیاةِ، وَ تَوَقَّ مُجَازَفَةَ الهَوَی بِدَلالَةِ العَقلِ، وَ قِف عِندَ غَلَبَةِ الهَوَی بِاستِرشَادِ العِلمِ، وَ استَبقِ خَالِصَ الأَعمَالِ لِیومِ الجَزَاءِ».

تحف ‌العقول، ص۲۸۴؛ بحار الأنوار، ج۷۵، ص۱۶۳.


مهار خشم
210

شوند و بگویند: تو مرد بدی هستی، مایه اندوه تو نشود و اگر همه گویند: تو مرد خوبی هستی، این سخن تو را شاد نسازد؛ بلکه خودت را با آنچه در کتاب خداست، بسنج. اگر دیدی پوینده راه آن هستی، از آنچه پرهیز داده است می‌پرهیزی، به آنچه ترغیب کرده است راغبی و از آنچه ترسانده است می‌ترسی؛ پس استوار و شاد باش؛ زیرا آنچه درباره تو گفته شده است، به تو زیانی نمی‌رساند؛ اما اگر دیدی از قرآن جدایی، دیگر چرا باید خودت را بفریبی؟! به راستی که مؤمن همواره در کار مبارزه با نفس خویش است، تا بر هوا و هوس آن چیره آید؛ یک بار او نفسِ خود را از کجی و انحراف به راستی می‌آورد و به خاطر محبّت به خدا، با هوای نفس مخالفت می‌ورزد و یک‌بار هم، نفسش او را بر زمین می‌افکند و در نتیجه، پیرو هوس آن می‌گردد؛ اما خداوند دستش را می‌گیرد و بلند می‌شود و خداوند لغزش او را می‌بخشد و مؤمن به خود می‌آید و به توبه و ترس از خدا پناه می‌برد و بر اثر افزایش ترسش [از خدا] بر بینش و معرفت او افزوده می‌گردد. دلیلش هم این است که خداوند می‌فرماید: (در حقیقت، کسانی که تقوا دارند، چون وسوسه‌ای از جانب شیطان بدیشان رسد، [خدا را ] به یاد آورند و به ناگاه بینا شوند) .
ای جابر! همان روزی اندک خدا را برای خود، بسیار شمار، تا از عهده شکرش به درآیی و طاعت بسیار خود از خدا را کم بشمار تا از این راه بر نفس خرده‌گیری (آن را زبون سازی) و خود را در معرض عفو و گذشت [خداوند] قرار دهی. شرّ موجود را به وسیله دانش و معرفت موجود، از خودت دور گردان و دانش موجود را به وسیله عمل خالص به کار بند و در عمل خالصی که انجام می‌دهی، خودت را با بیداری و هوشیاری تمام، از غفلت بزرگ نگه‌دار و بیداری کامل را با ترس صادقانه [از خدا ] به دست آر و از خود‌آرایی‌های (آلودگی‌های) نهانی به این زندگی [دنیا ]حذر کن و با

  • نام منبع :
    مهار خشم
    سایر پدیدآورندگان :
    محمدرضا کيومرثي اسکويي
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1391
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 32968
صفحه از 299
پرینت  ارسال به