205
مهار خشم

بنده، هیچ جرعه‌ای را سر نکشید که نزد خدا، برتر از جرعه خشمی باشد که به‌خاطر رضای خدا، آن را فرو خورَد.
کنترل غیظ، باعث نزدیکی انسان به خدا می‌شود. یکی از دغدغه‌های سالکین راه خدا، شناسایی سبل یا راه‌های رسیدن به خداست. کنترل هیجان خشم، یکی از دو راه برگزیده رسیدن به خداست. راه دوم هم، کنترل حزن است. وجه اشتراک این دو حالت، جنس مشترک عاطفی‌هیجانی‌بودن آنهاست. روایت زیر، سالک را تشویق به مقابله با دو حالت مخالف با نزدیکی به خدا می‌کند؛ یعنی غیظ و حزن که قبلاً هم داشتیم که غیظ، در مواردی که توانایی بروزش نباشد، به حزن مبدل می‌شود. هدف روایت، کنترل همه جانبه هیجان است؛ چه خود هیجان غیظ و چه حالت واخورده آن، یعنی حزن که باعث توقف سلوک سالک به سوی خدا می‌شود. حدیث زیر از امیرمومنان‌ علیه السلام این واقعیت را بیان فرموده است:
مِن أَحَبِّ السُّبُلِ إِلَی اللهِ جُرعَتَانِ: جُرعَةُ غَیظٍ تَرُدُّهَا بِحِلمٍ، وَ جُرعَةُ حُزنٍ تَرُدُّهَا بِصَبرٍ.۱
از محبوب‌ترین راه‌ها به سوی خداوند، دو جرعه است: جرعه خشمی که با بردباری آن را پس می‌زنی و جرعه غمی که با صبر دورش می‌کنی.
مشابه همین روایت، از سیدالساجدین‌ علیه السلام داریم که در این حدیث، حضرت بر این تصریح دارند که لذت‌بخشی کنترل جرعه را به ‌مکافات ‌نرساندن طرف مقابل می‌دانند:
مَا تَجَرَّعتُ جُرعَةً أَحَبَّ إِلَیَّ مِن جُرعَةِ غَیظٍ لاأُکافِی بِهَا صَاحِبَهَا.۲
هیچ جرعه‌ای سرنکشیدم که نزد من، خوشتر از جرعه خشمی باشد که با آن، طرف مقابل را تلافی نکنم (کیفر ندهم).

1.الکافی، ج۲، ص۱۱۰؛ بحار الأنوار، ج۷۵، ص۵۸.

2.الكافی، ج۲، ص۱۰۹؛ بحار الأنوار، ج۶۸، ص۴۰۶.


مهار خشم
204

کنترل نفس وجود دارد. به خصوص در روایت اخیر تصریح می‌کند، کنترل خشمی مؤثرتر است که امکان آزادسازی یا توانایی آزادسازی آن وجود داشته باشد. به احتمال زیاد، منظور از آزادساختن خشم، همان غضب یا پرخاش است. کنترل خشم، ولو به اندازه یک جرعه، موجب جلب توجه و محبت خداوند عزّوجل خواهد بود. قبلاً نیز اشاره کردیم که بیان کنترل جرعه‌ای می‌تواند، به روش‌های گام‌به گام مواجهه و کنترل اشاره داشته باشد؛ زیرا این کاملاً منطقی است که اگر کسی نتواند، به کل از خشم پرهیز کند؛ ولی جرعه‌ای امکان کنترل داشته باشد، بسا به همان میزان او را نجات دهد. رسول خدا‌ صلی الله علیه و آله می‌فرمایند:
مَا مِن جُرعَةٍ أَحَبَّ إِلَی اللهِ تَعَالَی مِن جُرعَةِ غَیظٍ کظَمَهَا رَجُلٌ.۱
در نزد خداوند، جرعه‌ای محبوب‌تر از جرعه خشمی نیست که انسان آن را فرو خورد.
هر انسان مشتاقی، دنبال جلب توجه معبود خود بوده و در راه متعالی‌شدن تلاش می‌کند. این نوع برخورد با خشم، موجب تشویق فرد خشن در هر چه بیشتر کنترل‌کردن خود شده و در کل، موجب تقویت خودکنترلی۲ یا وجدان۳ در او خواهد شد. روان‌شناسان معتقدند که وجدان اخلاقی، در اثر کنترل‌های ارادی مکرر در انسان ریشه‌ می‌گیرد.
تعابیر این‌گونه که به حداقل‌های رفتاری توصیه می‌کند، تبدیل‌کردن یک هدف بزرگ به اهداف کوچک‌تر است؛ لذا باعث برانگیختگی انسان به سمت عمل می‌شود. بویژه که برای همین قدم‌های کوچک، پاداش‌های بزرگی وعده شده باشد. باز از رسول خدا صلی الله علیه و آله است که فرمودند:
مَا تَجَرَّعَ عَبدٌ جُرعَةً أَفضَلَ عِندَ اللهِ مِن جُرعَةِ غَیظٍ کظَمَهَا للَّهِ ابتِغَاءَوَجهِ اللهِ.۴

1.بحار الأنوار، ج۷۹، ص۱۳۸.

2.Self control.

3.Conscience.

4.كنز العمّال، ج۳، ص۱۳۰.

  • نام منبع :
    مهار خشم
    سایر پدیدآورندگان :
    محمدرضا کيومرثي اسکويي
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1391
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 32813
صفحه از 299
پرینت  ارسال به