203
مهار خشم

به طور طبیعی اگر خشم در هر درجه‌ای از شدت کنترل نشود، احتمال اینکه به پرخاش شدیدتری منجر شود، وجود دارد. در این صورت، غیر قابل کنترل یا غیر قابل جبران از لحاظ خسارت‌های جانی و مالی خواهد بود.

۳. شیوه‌های تشویقی

معرفی عوامل کنترل خشم و پرخاش، به عنوان ارزش‌های انسانی و ارزش‌گذاری آن می‌تواند، عامل تشویقی مهمی برای کنترل خشم محسوب شود. به خصوص اگر گوشزد شود که این کنترل، سود مادی و دنیوی نیز برای انسان دارد. البته روایاتی که در این بخش ذکر می‌شود، ممکن است از جهات دیگری نیز بررسی شوند یا بررسی شده‌اند؛ ولی ما با توجه به جهت‌گیری تشویقی، آنها را در اینجا ذکر می‌کنیم. حدیث امیر مومنان‌ علیه السلام در درود‌فرستادن به کسی که نفس خود را نسبت به خشم آزاد نگذاشته باشد:
طُوبَی لِمَن کظَمَ غَبظَهُ وَ لَم یطلِقهُ، وَ عَصَی أَمرَ نَفسِهِ فَلَم یهلِکهُ.۱
خوشا به حال کسی ‌که خشمش را فرو خورد و آن را آزاد نگذارد و از خواهش‌های نفس فرمان نبرد تا (به خاطر آن) هلاک نشود.
حدیث دیگری از امام صادق‌ علیه السلام در خصوص خشمی که امکان انفاذ و بروز داشته باشد؛ ولی کنترل شود، وجود دارد که ایشان فرمودند:
مَن کظَمَ غَیظاً وَ هُوَ یقدِرُ عَلَی أَن ینفِذَهُ دَعَاهُ اللهُ تَعَالَی یومَ القِیامَةِ عَلَی رُؤُوسِ الخَلائِقِ حَتَّی یخَیرَ مِن أَی الحُورِ شَاءَ.۲
هرکس خشمی را که می‌تواند آن را آشکار سازد، فرو خورد، خداوند در روز قیامت، در بین بندگان او را صدا می‌زند تا هر کدام از حوریه‌ها را که می‌خواهد، برگزیند.
همان طور که ملاحظه می‌شود، تشویق جدی به سمت کنترل خشم و به طورکلی

1.غرر الحكم، ح۵۹۵۳؛ عیون ‌الحکم ‌و المواعظ، ص۳۱۵.

2.روضة ‌الواعظین، ص۳۸۰؛ بحار الأنوار، ج۶۸، ص۴۲۵.


مهار خشم
202

گاهی در روایات چگونگی تأثیرگذاری عاقبت‌اندیشی، توصیف شده است. از جمله آسیبی که یک رفتار ناهنجار و پرخاشگرانه به انسان می‌زند، ذلت و خواری شخصیت انسان در آینده عمل است. عزت‌ یا رضایت ظاهری که در پرخاش، نصیب انسان می‌شود، هرگز جبران ذلت و پشیمانی بعدی و ناشی از پرخاش را نخواهد کرد. حضرت در حدیث دیگری به این حقیقت اشاره نمودند که خشم، ذلتی غیر قابل جبران به وجود خواهد آورد که ولو پیروز شود، جبران نشود:
لا یقُومُ عِزُّ الغَضَبِ بِذُلِّ الاعتِذَارِ.۱
عزّتِ خشم، با خواری پوزش‌خواهی قابل سنجش نیست.
با توجه به این مطلب سفارش می‌شود، با تدبیر صحیح، جلوی پرخاش را بگیرید تا نتایج خوب کارهای خود را مشاهده کنید. بهترین تدبیر جهت اصلاح عاقبت در کنترل خشم، همان حلم است که عصاره دانش می‌باشد:
ضَادُّوا الغَضَبَ بِالحِلمِ تَحمِدُوا عَوَاقِبَکم فِی کلِّ أَمرٍ.۲
به وسیله بردباری، با خشم مبارزه کنید تا پایان کارهایتان را بستایید.
یکی از علل تأثیر تفکر آینده‌بین در کنترل پرخاش، پرهیز از گرفتار‌شدن در عواقب ‌بدتر از خشم ‌ابتدایی است. طبیعتاً انسان حتی در سود مادی هم گرایش به ضرر کمتر را ترجیح خواهد داد. به خصوص اگر این ضرر کمتر، در مرحله هیجان صرف بوده و به عمل هم تبدیل نشود. با صرفه‌ترین حالت این خواهد بود که انسان، با هیجان خشم، یعنی غیظ خود کنار بیاید تا به عمل پرخاشگرانه تبدیل نشود. حضرت در فرمایشی، خطر منطقی و معقول عواقب خشم را برای عبرت‌گرفتن هر انسان دوراندیشی بیان فرمودند:
کم مِن غَیظٍ تُجُرِّعَ مَخَافَةَ مَا هُوَ أَشَدٌّ مِنهُ.۳
چه بسیار خشمی که از ترس سخت‌تر از آن فروخورده می‌شود.

1.غرر الحكم، ح۱۰۷۳۹.

2.همان، ح۵۸۹۵.

3.عیون ‌الحکم ‌و المواعظ، ص۳۸۱.

  • نام منبع :
    مهار خشم
    سایر پدیدآورندگان :
    محمدرضا کيومرثي اسکويي
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1391
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 32751
صفحه از 299
پرینت  ارسال به