177
مهار خشم

دنیا و آخرت، نیاز به چیزی نخواهد داشت.۱ پس علی القاعده باید نقش تقوا در کنترل رفتارهای هیجانی و منفی (مثل غضب)، حیاتی باشد؛ اما شکل‌گیری تقوا چگونه است.

مراحل تقوا

از قرآن کریم، چنین برداشت می‌شود که انسان باتقوا، وقتی در صحنه گناه قرار می‌گیرد، به واسطه یادآوری خدا، از آن اجتناب می‌کند:
«إنَّ الَّذین اتّقوا إذا مسّهم طائف من الشّیطان تذکّروا فإذا هم مبصرون.۲ همانا اهل تقوا، زمانی که وسوسه‌های شیطانی را احساس کنند،‌[بی‌درنگ] خدا را به یاد آورده، به ناگاه بینا می‌شوند».
تفسیر این آیه را ابو بصیر از امام صادق علیه السلام می‌پرسد. امام علیه السلام در پاسخ می‌فرمایند: هو العبد یهمّ بالذّنب ثمّ یتذکّر فیمسک، فذلک قوله: «تذکّروا فإذا هم مّبصرون»
؛ یعنی: آن بنده، آهنگِ گناه می‌کند. سپس [خدا را] یادآور می‌شود و دست نگه می‌دارد. این است معنای فرموده او که: «بی‌درنگ، خدا را به یاد می‌آورند و به ناگاه، بینا می‌شوند».۳
امام باقر علیه السلام نیز در تفسیر این آیه، به همین صورت، فرایند عملی شدن صفت تقوا در انسان‌های متّقی را توصیف فرمودند، با کمی توضیح بیشتر:
مؤمن، همواره در کار مبارزه با نفس خویش است تا بر هَوَس آن، چیره آید. گاه نفس خود را از کژی [و انحراف] به راستی می‌آورد و در راه محبّت خدا، با هوای نفس، مخالفت می‌ورزد. گاه نفسش، او را بر زمین می‌افکنَد و در نتیجه، پیرو هوس آن می‌گردد؛ امّا خداوند، دستش را می‌گیرد و بر می‌خیزد، و خدا، لغزش او را می‌بخشد و مؤمن، به خود می‌آید (به یاد خدا می‌افتد) و به توبه و ترس از خدا، پناه می‌بَرد و بر اثر

1.رسول الله صلی الله علیه و آله: من رزق تقی فقد رزق خیر الدنیا والاخرة
(کنز العمّال، ح۵۶۴۱)؛ هر که تقوا روزیش شود، خیر دنیا و آخرت روزیش شده است.

2.اعراف، ۲۰۱.

3.الکافی، ج۲ ص۴۳۴؛ بحار الأنوار، ج۶، ص۴۰.


مهار خشم
176

تحلیل تقوا

تقوا، در متون حدیثی، به عنوان «رأس همه امور»۱ و «رأس حکمت»۲ و «رئیس اخلاق»۳ و «افضل اعمال»۴ نامیده شده است. همچنین توصیف‌ها و تعبیرهای ارزشمندی مانند «از اخلاق انبیاء»۵ و «رئیس کل نیکی‌ها»۶ و «محکم‌ترین شالوده و پایه»۷ و «برترین گنج»۸ و «مایه رستگاری و سعادت»۹ و در یک کلمه «بدون بدیل و جایگزین»۱۰ ، از آن شده است. به علاوه، گفته شده است که: صاحف این صفت، در

1.رسول الله صلی الله علیه و آله فی وصیته لأبی ذرّ: علیک بتقوی اللهِ؛ فإنّه رأسُ الأمر کلّهِ. (بحار الأنوار، ج۷۰، ص۲۸۹). در سفارش خود به ابوذر فرمود: تقوای خدا پیشه کن؛ زیرا آن رأس همۀ کارهاست.

2.عیسی علیه السلام: ... والتَّقوی رأسُ کُلِ حِکمَةٍ
(تحف العقول: ۵۱۲)؛ پرهیزگاری سر هر حکمت است.

3.الإمامُ علیٌّ علیه السلام: التُّقی رئیسُ الأخلاقِ
(نهج البلاغة، حکمت ۴۱۰)؛ تقوا، رئیس خوی‌هاست.

4.الامام علی علیه السلام لَمّا سُئلَ عَن أفضَلِ الأعمالِ: التَّقوی
(بحار الأنوار، ج۷۰، ص۲۸۸). در پاسخ به این پرسش که: برترین اعمال چیست؟ فرمود: تقوا.

5.الامام علی علیه السلام: علیک بالتُّقی؛ فإنَّهُ خُلقُ الأنبیاءِ
(غرر الحکم: ح۶۰۸۶) تقوا داشته باش که آن خوی پیامبران است.

6.الامام علی علیه السلام: التَّقوی رَأسُ الحَسَناتِ
(تصنیف غرر الحکم، ص۱۸۸، ح۱)؛ خویشتنداری سر نیکی‌هاست.

7.الامام علی علیه السلام: التَّقوی أقوی أساسٍ
(کنز الفوائد: ج۱ ص۲۷۹)؛ پرهیزگاری استوارترین پایه است.

8.الامام علی علیه السلام: إنّ التَّقوی أفضل کنز، وأحرزُ حرزٍ،‌وأعزُّ عزّ، فیه نجاة کلّ هاربٍ، ودرکُ کلَّ طالبٍ، وظفر کلّ غالب
(بحار الأنوار، ج۷۷، ص۳۷۴). به راستی که تقوا بهترین گنج و محکم‌ترین پناهگاه و عزیزترین عزّت و اقتدار است. نجات هر گریزنده‌ای [از هلاکت و دوزخ] و امید هر جوینده‌ای و پیروزی هر چیره‌جویی در تقواست.

9.‌الامام علی علیه السلام: التَّقوی غایةٌ لا یهلکُ من اتّبعها، ولا یندم من عمل بها؛ لانّ بالتّقوی فاز الفائزون، وبالمعصیة خسر الخاسرون
(کنز العمّال، ح۴۲۲۱۶)؛ تقوا، هدفی است که هر کس آن را دنبال کند به هلاکت نیفتد و هر که به کارَش بندد پشیمان نشود؛ زیرا با تقواست که رستگاران رستند و با معصیت است که زیانکاران زیان کردند.

10.الامام علی علیه السلام: التَّقوی لا عوض عنه ولا خلف فیه.
امام علی علیه السلام (غرر الحکم: ح۲۱۵۴)؛ تقوا، هیچ عوض و جایگزینی ندارد.

  • نام منبع :
    مهار خشم
    سایر پدیدآورندگان :
    محمدرضا کيومرثي اسکويي
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1391
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 32636
صفحه از 299
پرینت  ارسال به