فصل دوم : تقوا و حلم

۱. تقوا

تقوا از محوری‌ترین صفات زیبای انسان مؤمن است. صفتی که مهم‌ترین عامل ارتکاب رفتارهای شایسته و مهم‌ترین عامل جلوگیری از صفات ناپسند است. بر خلاف آنچه در ترجمه‌های فارسی مشهور است، «تقوا» به معنی پرهیزگاری نیست. شهید مطهری به خوبی از این مفهوم دفاع می‌نماید که «تقوا» به معنی حفاظت و صیانت نفس است، نه دوری و پرهیزگاری صرف از گناه.^۱ بدین ترتیب، تقوا بر خلاف مشهور ترجمه‌های فارسی، به آن ملکه نفسانی اطلاق می‌شود که باعث حفظ و صیانت نفس از لغزش و گناه می‌شود؛ در نتیجه لازمه تقوی، دوری‌گزیدن از شهر و دیار برای کنترل

البته درجات تشکیکی نیز، در کسب این مهارت وجود دارد که بهترین‌شان مالکیت کامل است. امام علی علیه السلام می‌‌فرماید:
أَفضَلُ المِلک مِلک الغَضَبِ.^۱
بهترین مالکیت، مالکیت بر خشم است.
تبیین روان شناختی موضوع می‌تواند، چنین باشد که احتمالاً فردی که دارای قدرت کظم یا حلم می‌باشد، دارای توانایی روحی و روانی بالاتری است که می‌تواند، هیجانات خود را کنترل بیشتری بکند. می‌توان پیش‌بینی کرد که بیش از فردی که هیجان خود را بروز می‌دهد، دارای آرامش و سلامت روان هم خواهد بود.
هر کدام از این فضایل چهارگانه، گاهی به صورت مستقل نیز، در روایات توصیف شده‌اند. در روایت امام باقر علیه السلام که به صورت وصیت‌نامه نسبتاً بلندی است، جمله‌ای در این مورد وجود دارد که مخالف غضب را نشانه قدرت معرفی می‌کنند:
لاقُوَّةَ کَرَدِّ الغَضَبِ.^۲
هیچ قدرتی مانند قدرت مقابله با خشم (فرو خوردن خشم خویش) نیست.
این، به حسب ظاهر، در کنترل غضب منفی است. به طور کلی، تفاوت کنترل حالت منفی با حالت مثبت غضب در این است که بیشتر آثار و پیامدهای غضب منفی مورد توجه قرار می‌گیرد؛ ولی به خاطر فقدان غضب منفی، کمتر مورد سرزنش قرار گرفته می‌شود؛ هرچند مخالفت با غضب، موقعیت انحصاری برای اثبات قدرت ایجاد نمی‌کند؛ چون کنترل شهوت نیز، گاهی ملاک اثبات قدرت نامیده شده است؛ ولی می‌توان به اهمیت کنترل غضب، در رویش ملکه فضیلت قدرت پی برد.