103
مهار خشم

اگر نگوییم که غضب، موجب جنون دائمی می‌شود، دست کم تأثیر قوی آن را بر ایجاد جنون در موقعیت خشم می‌توان اثبات کرد. آنچه همواره در لابه‌لای روایات بر آن تاکید می‌شود، اطاعت‌کردن، مالکیت یا غالب‌شدن خشم است که قبلاً اشاره شد. در روایت زیر از امیرمؤمنان علیه السلام نیز، تأکید بر اطاعت و پیروی محض از غضب است که منشاء پیدایش پشیمانی و گناه معرفی می‌شود و طاعت، همان تسلیم‌شدن است:
طَاعَةُ الغَضَبِ نَدَمٌ وَ عُصیانٌ.۱
پیروی از خشم، موجب پشیمانی و سرکشی است.
یعنی اختیار نفس خود را به خشم‌دادن، قاعدتاً باعث پشیمانی خواهد شد.

۳. غم و فشار روانی

به طور کلی، حالات هیجانی منفی، مانند اضطراب، خشم، ترس، یاس و... موجب ناراحتی و رنجش فرد می‌شود. هر کسی از درون خود می‌یابد که غضب، وضعیت نامطلوب روحی او می‌باشد؛ به طوری که هیچ‌کس، به ماندن در حالت خشم تمایل ندارد. استمرار این حالت، از لحاظ روان‌شناختی، می‌تواند باعث ناراحتی‌های خلقی و در دراز مدت، اختلالات پایدار و مزمنی را موجب شود. روایت زیر در شرح نهج ‌البلاغه که منسوب به امیرمؤمنان علیه السلام می‌باشد، رابطه مهمی را بین خشم و غضب و آرامش روان بیان می‌کند. حضرت کاملاً مخاطب را از خشم برحذر فرموده و اثر وضعی آن را فشار روانی یا الضجر و أذی نام می‌برند؛ یعنی غضب، بر خلاف تلقی برخی، مبنی بر راحتی ناشی از تخلیه خشم، باعث ایجاد فشار، آزار و رنجش روحی خواهد شد:
...وَ احذَر مَن تَبغِضُهُ فَإِنَّ بُغضَک لَهُ یدعُوک إِلَی الضَّجَرِ بِهِ وَ قَلِیلُ الغَضَبِ کثِیرٌ فِی أَذَی النَّفسِ وَ العَقلِ وَ الضَّجَرُ مُضَیقٌ‏لِلصَدرِ مُضعِفٌ لِقِوَی العَقلِ۲

1.غرر الحكم، ح۶۰۲۵.

2.شرح ‏نهج ‏البلاغة، ج۲۰، ص۲۸۲.


مهار خشم
102

بنامیم، باید فرد پرخاشگر را نیز در وضعیت خشم، به علت مشابهت وضعیت روحی‌اش به مجنون (که کنترل خود را از دست می‌دهد) نیز، مجنون خطاب بکنیم. بعضی از روایات، مثل روایت زیر از امیرمؤمنان علیه السلام، ویژگی جنون را برای خشم اثبات می‌کند:
إِیاکَ وَ الغَضَبَ فَأَوَّلُهُ جُنوُنٌ وَ آخرُِهُ نَدَمٌ.۱
از خشم بپرهیز که اولش دیوانگی و آخرش پشیمانی است.
اما وضعیت جنون، موقعیتی بوده و گویا با ازبین‌رفتن خشم نیز زایل می‌شود و جز پشیمانی چیزی را به یادگار نخواهد گذاشت؛ لذا پی‌آمد خشم‌ جنون‌آمیز، بعد از فروکش ‌کردن آن، ندامت است؛ چون امکان بررسی و ارزیابی عواقب کار، بعد از خاموشی هیجان وجود خواهد داشت.
استفاده از واژه «ایاک»، تأکید مضاعفی بر تاثیرگذاری غضب بر قوای عقلی انسان است؛ یعنی حتماً و حتماً از غضب پرهیز کن! به خاطر اینکه از اول تا آخرش مضر است. پر واضح است که جنون در صورتی که بازگشتی داشته باشد، هر فرد صالحی را از عوارض و نتایج وخیم‌اش پشیمان خواهد کرد.

۲. پشیمانی

پشیمانی را به جهت تأکیدی که بر آن شده، می‌توان به عنوان اثر مستقلی از خشم نام برد. در واقع، می‌توان پشیمانی را نوعی حالت عاطفی و خلقی منفی نیز محسوب کرد که متأثر از وضعیت خشم می‌باشد. روایت امیرمؤمنان علیه السلام نیز، ضمن معرفی حالت جنون، بر پی‌آمد منفی ندامت، تأکید بیشتری دارد:
الِحَدَّةُ ضَربٌ مِنَ الجُنُونِ لأَنَّ صَاحِبَهَا یندَمُ فَإِن لَم یندَم فَجُنُونُهُ مُستَحکِمٌ.۲
تندخویی (بی‌مورد) نوعی دیوانگی است؛ چون تندخو پشیمان می‌شود و اگر پشیمان نگردد، دیوانگی‌اش پابرجا می‌ماند.

1.همان، ح۲۶۳۵ .

2.نهج‌ البلاغة، حکمت ۲۵۵.

  • نام منبع :
    مهار خشم
    سایر پدیدآورندگان :
    محمدرضا کيومرثي اسکويي
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1391
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 32660
صفحه از 299
پرینت  ارسال به