۱‏. اغلب افرادی که درمانده و ناتوان می‏شوند، به این دلیل است که به‏طور انعطاف ناپذیر، برای حلّ مشکلات مختلف تنها از یک راه استفاده می‏کنند. و چون این راه‏حلّ تأثیری ندارد، آنها راه حل‏های دیگر را انتخاب نمی‏کنند. واضح است که اگر ما نتوانیم چیزی را با چکش محکم کنیم، به احتمال استفاده از پُتک راه‏حل بهتری نخواهد بود. با این حال، وقتی در زندگی روزمرّه خود با مشکلاتی روبه‏رو می‏شویم، بیشتر این حقیقت را از یاد می‏بریم.

۲. گاهی استفاده از یک راه‏حل جدید و کاملاً متفاوت در مواجهه با مشکلات بسیار سودمند و مؤثّر است. این امر به‏ویژه در رفتار با دیگران صدق می‏کند. پس از این، هرگاه در تلاش برای انجام دادن کاری در ارتباط با افراد دیگر ناتوان شدید، به یک کار پیش‏بینی نشده دست بزنید. نمی‏گویم به طرز خطرناک و مضرّی عمل کنید. با این حال خوب است که به خاطر داشته باشید بهترین مشکل‏گشایان کسانی هستند که خلاق‏اند و از زوایای مختلف به مشکل می‏نگرند.

۳. حلّ مسئله نیازمند رویکردی فعّال است و نه منفعل. دو سبک مقابله‏ای که چندان مفید نیستند، عبارت‏اند از: پاسخ سرکوبگرانه و پاسخ تکانشی به مسائل.

پاسخ سرکوبگرانه (اجتنابی) به مشکلات، با نگرش‏های ذیل مشخص می‏شود:

ـ به جای اینکه وقت خود را برای حلّ مشکل صرف کنم، برای انجام دادن فعّالیت‏های دیگر که به مشکل ارتباطی ندارد، صرف می‏کنم؛

ـ من حتّی از فکر کردن به مشکل خود اجتناب می‏کنم.

پاسخ تکانشی به مشکلات با نگرش‏های ذیل مشخّص می‏شود:

ـ پیش از حادتر شدن مشکل، سریع اقدام می‏کنم؛

ـ از تجربه‌های پیشین خود برای حلّ مشکلات جدید استفاده می‏کنم؛

ـ درباره مشکلاتم بیشتر فکر کرده و بر قسمت‏هایی از آن تأکید می‏کنم.^۱

تجربه نشان می‏دهد که توانایی ما برای حلّ مسائل و مشکلات، رسیدن به اهداف و تسلّط بر رویدادهای زندگی، بسیار محدود و ناچیز است در این گونه موارد اگر تکیه و اعتماد ما به خداوند نباشد، نمی‏توانیم به‏تنهایی بر موانع پیروز شویم و به اهداف‏ خود دست یابیم. علامه طباطبایی درباره اهمیت توکل به خدا می‏نویسد: «ما در مواجهه با مسائل زندگی و رسیدن به کامیابی به دو دسته از عوامل نیازمندیم: یک، فراهم آوردن اسباب طبیعی؛ دو، فراهم ساختن وضعیت روانی خاصّی که بتوانیم با مسائل بهتر روبه‌رو شویم. گاه اضطراب، ترس و ضعف اراده باعث می‏شود نتوانیم از راه حل‏های ممکن به صورت مطلوب استفاده کنیم. در این گونه موارد، توکل و واگذاری کارها به خداوند می‏تواند در کاهش اضطراب و تقویت اراده، نقش مؤثری داشته باشد»^۱. از این سخن دانسته می‏شود که توکل به خدا، عامل تقویت‏کننده روانی و یکی از مؤثرترین مقابله‏های مذهبی دانسته شده است^۲.

تصمیم‏گیری منطقی یا حلِّ مسئله

حلّ مسئله، روشی است که شما می‏توانید هنگام برنامه‏ریزی برای مواجهه با مشکلات زندگی از آن استفاده کنید، حلّ مسئله یک مهارت مقابله‏ای کاربردی است که از نظر روان‏شناختی هم مؤثّر و مفید است. استفاده از روش‏های حلّ مسئله موجب خودباوری می‏شود. وقتی بدانید به خوبی مهارت‏های حلّ مسئله را دارید، در شما احساس شایستگی و تسلط تقویت می‏شود. مهارت‏های مؤثّر حلّ مسئله با سازگاری شخصی خوب ارتباط دارد. پژوهشگران دریافته‌اند که افراد دارای مهارت حلّ مسئله، به این واقعیّت واقف‏اند که غلبه بر مشکلات زندگی مستلزم کوشش است^۳.

سه نکته مهم درباره حلّ مسئله

پیش از بیان خطوط اصلی فرایند حلّ مسئله، لازم است به سه نکته مهم توجّه کنید: