پنج سال زنده مانده‏اند، احتمال دارد بر نیایش شکرگزارانه تأکید کنند^۱. نیایش‏های حاجت‏مندانه ـ که می‏گویند قدیمی‏ترین و رایج‏ترین نیایش‏هایند ـ برای مواجهه با ناکامی و خطر به کار می‏روند، حال آنکه نیایش‏های متفکّرانه (تلاش برای ارتباط عمیق با خدای خویش) به ظاهر به انسجام درونی «خود» کمک می‏‏کنند^۲. نیایش‏های مراقبه‏ای ـ که به ارتباط انسان با خدا توجّه دارند ـ در ظاهر خشم را کاهش می‏دهند، از اضطراب کم می‏‏کنند و بر آسودگی می‌افزایند.^۳ معلوم شده است که نیایش‏های تأمّل‏آمیز هم با کاستن رنج و برخی گله و شکایت‏ها، به روان‏درمانی کمک می‏‏کنند.^۴ بر عکس، برخی معتقدند نیایش‏های مکانیکی و آیینی ممکن است با بهزیستی رابطه منفی داشته باشند.^۵

محتوای نیایش

عبادت‏کنندگان از سر نیازمندی با خدای خود راز و نیاز می‏کنند. نیاز آنان ممکن است متعالی، روانی یا برآمده از مشکلات شخصی باشد. نیایشگران ارتباط خود را با خداوند متعال در قالب گفت‏وگویی یک‏سویه یا دوسویه تعمیق می‏بخشند. نتیجه نیایش، در هر زمان (گاه و بیگاه)، مکان (خانه، مسجد یا غیر آن) و به هر شیوه (تنها، یا با دیگران، با صدای آهسته یا بلند) که باشد، مایه آسایش و برطرف شدن هر گونه درد^۶ است.

در ادامه، به بررسی آنچه شایسته است پیش از نیایش، هنگام آن و پس از نیایش صورت پذیرد، پرداخته می‌شود و صرفاً به آموزه‏هایی وارد شده در این ابواب اشاره خواهد شد.

از نگاه آموزه‏های دینی، دعا و نیایش فقط صحنه خواندن نیست، بلکه عرصه شناختن نیز هست و در این کشاکش، ارتباطی دوسویه پدید می‏آید، نه گفت‏وگویی یک‏سویه.

فعالیت‏های مذهبی، به‏ویژه نیایش، معمولاً ابزارهای سازگاری مثبت به شمار می‏آیند که هم برای حلّ مشکلات به کار می‌روند و هم رشد شخصی را تسهیل می‏سازند^۱. اما برخی روان‏شناسان، آیین‏های مذهبی، از جمله نیایش را وسیله‏ای برای مهار کردن هیجان‌ها می‌دانند^۲. شماری دیگر آن را سازوکاری مؤثّر برای رویارویی با مشکلات می‌دانند که در آن نیایش ممکن است یگانه راه عملی مواجهه با بسیاری از مصیبت‌ها، نظیر مرگ یکی از عزیزان، باشد.^۳

انواع نیایش

روان‏شناسان دین، نیایش را به چهار تا نُه گونه تقسیم کرده‏اند^۴. مشخّص‏ترین انواع نیایش عبارت‏اند از: حاجت‌مندانه،^۵ آیین‏گرایانه،^۶ مراقبه‏ای،^۷ اعترافی،^۸ شکرگزارانه،^۹ شفاعت‏آمیز،^۱۰ اصلاح نفس^۱۱ و عادتی^۱۲.

مردم در نیایش‏های خود گزینشگرند و در شرایط مختلف ممکن است از انواع گوناگون استفاده کنند. برای مثال، بیمارانی که پس از تشخیص ابتدایی سرطان، بیش از