فَمَا المَوتُ إلّا قَنطَرَةٌ تَعبُرُ بِکُم عَنِ البُؤسِ وَ الضَّرّاءِ إلَى الجِنانِ الواسِعَةِ وَ النَّعیمِ الدّائِمَةِ، فَأَیکُم یکرَهُ أن ینتَقِلَ مِن سِجنٍ إلى قَصرٍ؟ وما هُوَ لِأَعدائِکُم إلّا کَمَن ینتَقِلُ مِن قَصرٍ إلى سِجنٍ و عَذابٍ. إنَّ أبی حَدَّثَنی عَن رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله: أنَّ الدُّنیا سِجنُ المُؤمِنِ و جَنَّةُ الکافِرِ و المَوتُ جِسرُ هؤُلاءِ إلى جَنّاتِهِم و جِسرُ هؤُلاءِ إلى جَحیمِهِم، ما کَذَبتُ ولا کُذِبتُ.^۱

۰.مرگ جز پلى نیست که شما را از سختى و ناخوشى به بهشت بىکران و نعمتِ جاویدان عبور می‏دهد. کدامتان خوش ندارد که از زندان به کاخ، منتقل شود؟ و همین مرگ، براى دشمنانتان، مانند انتقال از کاخ به زندان و شکنجه شدن است. پدرم از پیامبر خدا صلی الله علیه و آله برایم نقل کرد: دنیا، زندانِ مؤمن و بوستانِ کافر است و مرگ، پل مؤمنان به بهشتشان و پل کافران به دوزخشان است. نه دروغ گفتم و نه به من دروغ گفته شده است.

و ـ مواجهه فکری با مرگ

در برابر هجمه فکری و دل‏مشغولی‏های ذهنی درباره مرگ چه باید کرد: گریز یا ستیز؟ این مسئله‏ای است که بسیاری با آن مواجه‏اند. اینکه بخواهیم از موضوع مرگ فرار کنیم یا تا سرحد وسواس فکری مزمن با آن درگیر شویم، کار را بیش از پیش بر ما سخت خواهد کرد و مسئله حلّ ناشده باقی خواهد ماند؛ اما اگر دقیقاً با همان چیزی که از آن هراس داریم مواجه شویم، به مرگ فکر کنیم و یاد مرگ را زنده نگه داریم، واقعیت مرگ بیشتر بر ما روشن می‏شود و تشویش‏های ذهنی ما تعدیل خواهند شد و این راهکار به تنظیم رفتار خواهد انجامید. پیامبر خدا صلی الله علیه و آله می‏فرماید:

أفضَلُ الزُّهدِ فِی الدُّنیا ذِکرُ المَوتِ و أفضَلُ العِبادَةِ ذِکرُ المَوتِ و أفضَلُ التَّفکُّرِ ذِکرُ المَوتِ، فمَن أثقَلَهُ ذِکرُ المَوتِ وَجَدَ قَبرَهُ رَوضَةً مِن رِیاضِ الجَنّةِ.^۲

۰.برترین بى رغبتى به دنیا، یاد مرگ است. برترین عبادت، یاد مرگ است و

بدان اى فرزندم! که تو در حقیقت براى آخرت آفریده شده‏اى نه براى دنیا، براى رفتن نه براى ماندن، براى مردن نه براى زیستن. تو در منزلگاهى کوچ‏کردنى و در سرایى ناپایدار و عاریتى و در راه آخرت هستى. تو فرارى و تعقیب‏شده مرگ هستى؛ مرگى که نه گریزنده‏اش را از چنگ آن رهایى است و نه جوینده‏اش از دست او به در رود، بلکه ناگزیر به او می‏رسد. پس بترس از اینکه مرگ، تو را به هنگامى در رسد که در حال گناهى باشى که خودت را به توبه از آن وعده می‏دادى و او نگذارد توبه کنى و آن‏گاه است که خود را به هلاک در افکنده‏اى.

سودمندی احساس تسلّط نکته چندان پوشیده‏ای نیست؛ چراکه فرد از این طریق کارکرد فردی و اجتماعی خویش را بهبود می‏بخشد و حتّی القای برخورداری از چنین احساسی نیز به انسان‏ها کمک می‏کند. اما به نظر می‏رسد خیالپردازی‏های دور از واقعیّت که توهّم تسلّط و کنترل را به وجود می‏آورد می‏تواند فرد را از واقع‏بینی و زندگی عاقلانه دور سازد.

هـ ـ مرگ و ارضای نیاز جاودانگی

اندیشه نابودی مطلق برای بیشتر مردم هولناک است؛ از این رو، نیاز به اینکه خود را متقاعد کنیم که زندگی هرگز به پایان نمی‏رسد، در همه عرصه‏ها به‏شدت وجود دارد. لیفتون از نیاز عام بشر به ارتباط مستمر با زندگی و عبور از مرگ سخن می‏گوید. او با استفاده از تعبیر «جاودانگی نمادین»، پنج راه را برای رسیدن به این هدف مطرح می‏کند: جاودانگی زیستی، جاودانگی مذهبی، جاودانگی خلّاق، جاودانگی طبیعت و جاودانگی عارفانه. گوکمن و فانتازیا دریافتند که شکل مذهبی جاودانگی قوی‏ترین حالت در افراد مؤمن است^۱.

زندگی پس از مرگ می‏تواند به صورت نمادین به نیاز جاودانگی انسان پاسخ دهد و گذرگاه زندگی پسین، مرگ خواهد بود. در این صورت دیگر مرگ، فنا و نیستی نبوده و یک نوع تغییر و دگرگونی شمرده خواهد شد. امام حسین علیه السلام به یاران خویش درباره مرگ فرمود: