است و به تبع آن کارکرد فردی و اجتماعی وی نیز تنزل می‏یابد. در این مرحله فرد دچار نومیدی و افسردگی می‏شود و ممکن است برای تسکین خود به زاری و گریه متوسل شود. به احتمال در چنین وضعیتی داغدیده میل به غذا ندارد، کمتر معاشرت می‏کند، خواب نامنظمی دارد، زودرنج‏تر می‏شود و حساسیت بیشتری دارد و افکار غیر منطقی او را احاطه کرده‌اند.

۵. پذیرش: اگر فرد بتواند از حالت‏های افسرده‏وار خویش عبور کند، وضعیت موجود را پذیرفته است و بدین ترتیب زندگی او روال عادی می‏یابد و به سازگاری خواهد رسید. اما اگر نتواند بر این وضعیت چیره شود، حالت‏های افسرده‏وار به مدت بیشتری با فرد همراه خواهد بود و دیرتر وارد مرحله پذیرش خواهد شد.

راهکارهای مقابله‏ای

الف ـ شناخت مرگ

مرگ برای بیشتر افراد ماهیتی ناشناخته دارد و به همین علّت است که از مرگ گریزان و هراسان‏اند. شناخت ماهیت مرگ موجب آن خواهد شد تا آن را نه‏تنها ناخوشایند ندانند و از آن هراسان نباشند، بلکه آن را دوست‏داشتنی بیابند. امام هادى علیه السلام در این باره می‏فرماید: از امام جواد علیه السلام سؤال شد به نظر شما چرا مسلمانان مرگ را ناخوش دارند؟ حضرت فرمود:

لأنّهُم جَهِلوهُ فکَرِهوهُ و لَو عَرَفوهُ و کانوا مِن أولیاءِ اللّهِ عزّ و جل لأحَبُّوهُ و لَعلِموا أنَّ الآخِرَةَ خَیرٌ لَهُم مِنَ الدُّنیا. ثُمّ قالَ علیه السلام: یا أباعبدِاللّهِ! ما بالُ الصَّبیِّ و المَجنونِ یَمتَنِعُ مِنَ الدَّواءِ المُنَقّی لبَدَنِهِ وَ النّافی للألَمِ عنهُ؟ قالَ: لِجَهلِهِم بنَفعِ الدَّواءِ. قالَ: و الَّذی بَعَثَ محمّداً بِالحَقِّ نَبیّاً إنَّ مَنِ استَعدَّ لِلمَوتِ حَقَّ الاِستِعدادِ فهُوَ أنفَعُ لَهُ مِن هذا الدَّواءِ لِهذَا المُتَعالِجِ. أما إنَّهُم لَو عَرَفوا ما یُؤَدّی إلَیهِ المَوتُ مِنَ النَّعیمِ لَاستَدعَوهُ و أحَبُّوهُ أشَدَّ ما یَستَدعِی العاقِلُ الحازِمُ الدَّواءَ لِدَفعِ الآفاتِ وَ اجتِلابِ السَّلاماتِ.^۱

که دچار هراس از مرگ هستند لازم است با تغییر نگرش درباره مرگ، اصلاح خطاهای شناختی و تغییرات رفتاری این مشکل را حلّ کنند؛ گام‏هایی که در این کتاب، یک‏به‏یک در قالب «مهارت‏های مقابله با هراس از مرگ» بررسی خواهند شد.

مراحل واکنش روانی در باره خبر مرگ

در سال‏های اخیر تحقیقات خانم الیزابت کوبلر راس^۱ کمک شایانی به مطالعات مربوط به فرایند مواجهه با مرگ کرده است. وی معتقد است اشخاص هنگام شنیدن خبر مرگ زودهنگام خویش، از پنج مرحله عبور می‏کنند: انکار،^۲ خشم،^۳ التماس،^۴ افسردگی^۵ و پذیرش^۶.^۷

۱. انکار: در این مرحله فرد با آگاهی از خبر مرگ زودهنگام خود آن را انکار می‏کند. این انکار ممکن است در حد گفتن «نه» و نپذیرفتن بی‏درمانی بیماری‏اش باشد و نیز ممکن است جنبه‏های شناختی و هیجانی پایدارتری داشته باشد.

۲. خشم: فرد پس از اطمینان از صحت خبر مرگ، دچار خشم و عصبانیت می‏شود. این خشم ممکن است متوجه دیگران و حتّی خدا باشد. اگر ما خشم وی را تحمل کنیم، کمک بزرگی کرده‏ایم تا گام بلندی را به سمت پذیرش بردارد.

۳. التماس: چانه زدن و التماس کردن مرحله دیگری است که پس از آگاهی از مرگ، رخ می‏دهد و بیمار می‏کوشد تا به هر ترتیب بیشتر زنده بماند. وی به دنبال معامله با خدا و چانه‏زنی بر سر باقی ماندن خود است.

۴. افسردگی: مرحله دیگری که فرد سپری می‏کند، همراه با افت شدید کارکرد روانی