د ـ مشخص بودن وظایف و نقش‏ها

در نظام خانواده، هریک از اعضا مسئولیت‏ها و وظایفی دارند که نشان از نقش‏ مشخص و تعریف شده آنها دارد. بر همین اساس، مسئولیت زن و مرد در نظام خانواده کاملاً مشخص خواهد بود. برای نمونه، مسئولیت تهیه چیزهایی همانند خوراک، پوشاک و سرپناه که تکالیفی ابزاری شمرده می‏شوند، بر عهده مرد نهاده شده و همسر و فرزندان در این زمینه نقشی ندارند. به دو نمونه از تعیین نقش برای مردان اشاره می‏‏کنیم:

مَعاذِ کیسه‏فروش گوید امام صادق علیه السلام به من فرمود:

یا مُعاذُ!... إسْعَ عَلى عِیالِکَ، وإیّاکَ أن یَکونَ هُمُ السُّعاةَ عَلَیکَ.

اى معاذ!... براى خانواده‏ات تلاش کن؛ مبادا آنان براى تو کار و تلاش کنند!^۱

مسعدة بن صدقه نیز نقل کرده است که امام صادق علیه السلام به یکى از یارانش نوشت:

لا تَکسَل عَن مَعیشَتِکَ فَتَکونَ کَلّاً عَلى غَیرِکَ أو قالَ: عَلى أهلِکَ.

۰.... در تأمین معاشت، تنبلى مکن که بارى بر دوشِ دیگرى باشی، یا فرمود: [باری] بر دوش خانواده‏ات باشى.^۲

در برابر مدیریت خانواده که مسئولیت مردان است، مدیریت خانه، یعنی پرورش اعضای خانواده، بر عهده زنان نهاده شده است. رسول اکرم صلی الله علیه و آله در این باره چنین حکم کرده است:

۰.قَضى رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله عَلَى ابنَتِهِ فاطِمَةَ علیها السلام بِخِدمَةِ البَیتِ و قَضى عَلى عَلیٍّ علیه السلام بِما کانَ خارِجاً مِنَ البَیتِ مِنَ الخِدمَةِ.^۳

۰.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله چنین حکم فرمود که دخترش فاطمه علیها السلام کارهاى خانه را انجام بدهد و على علیه السلام کارهاى بیرون از خانه را.

در سیره معصومان علیهم السلام نیز تعاون و همکاری میان اعضای خانواده گزارش شده است. از عایشه سؤال شد پیامبر صلی الله علیه و آله در خانه‏اش چه مى‏کرد؟ عایشه گفت: به همسرش کمک و خدمت مى‏کرد، و چون وقت نماز مى‏شد، براى نماز [از خانه] بیرون مى‏رفت.^۱

همچنین با راهنمایی رسول گرامی صلی الله علیه و آله مسئولیت امور داخل منزل به حضرت زهرا علیها السلام سپرده شد و کارهای بیرون از خانه به امام علی علیه السلام.^۲ اما این مطلب سبب نشد امیرمؤمنان علی علیه السلام از یاری همسرش در کارهای خانه دریغ ورزد. از امام صادق علیه السلام نقل است که امام علی علیه السلام در کارهای خانه به حضرت زهرا علیها السلام کمک می‏کرد:

کانَ أمیرُ المُؤمِنینَ ـ صَلَواتُ اللّهِ عَلَیهِ ـ یَحتَطِبُ ویَستَقی ویَکنِسُ، وکانَت فاطِمَةُ علیها السلام تَطحَنُ وتَعجِنُ وتَخبُزُ.

۰.امیرمومنان ـ که درود خدا بر او باد ـ هیزم و آب می‏آورد و جارو می‏کرد و فاطمه علیها السلام (گندم یا جو) آرد می‏کرد و خمیر آماده می‌کرد و نان می‏پخت.^۳

نیز در کتاب تنبیه الخواطر آمده است که پیامبر خدا صلی الله علیه و آله به خانه فاطمه علیها السلامآمد و دید که آن حضرت با امام علی علیه السلام مشغول دستاس کردن است. پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: به کدام‏یک از شما کمک کنم؟ امام علی علیه السلام فرمود: به فاطمه؛ چون او خسته شده است. پس فاطمه برخاست و پیامبر صلی الله علیه و آله همراه با امام علی علیه السلام به دستاس کردن برای فاطمه پرداخت.^۴