به خدا سوگند که تا زنده بود، نه او را عصبانى کردم و نه به کارى مجبورش ساختم؛ او نیز مرا عصبانى نساخت و در کارى از من نافرمانى نکرد. هنگامى که به او نگاه مى‏کردم، غم‏ها و اندوه‏ها از من برطرف مى‏شدند.

متعهد بودن در قبال خانواده، مبنای صرف زمان و نیروی اعضای خانواده برای فعالیت‏هایی است که به‏نحوی به خانواده مرتبط می‏شوند. تعهد، یعنی وفادار ماندن به خانواده و اعضای آن، هنگام غم و شادی و وقایع خوشایند و ناخوشایند زندگی. تعهد هم بر مبنای احساس و عاطفه و هم بر پایه قصد و نیت استوار است. همسران و افرادی که در باره تعهد خود در قبال دیگران به بلوغ فکری لازم نرسیده‏‏اند و رفتاری دوسوگرایانه دارند، در ازدواج و در کارکردن دچار مشکل خواهند شد و نتیجه این امر در بیشتر اوقات بی‏وفایی خواهد بود^۱.

ب ـ مقابله مثبت با سختی‏ها

خانواده کارآمد در غلبه بر مشکلات، نه‏تنها مشکلات خانوادگی را به دیگر مشکلات زندگی تعمیم نمی‏دهد و از مشکلی که در آن گرفتار آمده، فاجعه‏ای بزرگ و حل ناشدنی نمی‏سازد، بلکه توان خود را در مدیریت مشکل و کنار آمدن با آن، نشان می‏دهد. گزارش امیرمؤمنان علی علیه السلام از توان حضرت زهرا علیها السلام در مدیریت خانه، شاهدی گویاست بر اینکه سختی‏ها در زندگی پایان‏ناپذیرند، اما باید با آنها به گونه‏ای مناسب مقابله کرد. آن حضرت با آنکه سختی‏های فراوانی در مدیریت خانه داشت، از زیر بار مسئولیت خویش شانه خالی نمی‏کرد. امیرمؤمنان علیه السلام به مردى از بنى‏سعد فرمود: آیا مى‏خواهى از خودم و از فاطمه زهرا برایت بگویم؟ سپس فرمود:

إنَّها کانَت عِندی فَاستَقَت بِالقِربَةِ حَتّى أثَّرَ فی صَدرِها، وطَحَنَت بِالرَّحا حَتّى مَجَلَت یداها، وکَسَحَتِ البَیتَ حَتَّى اغبَرَّت ثِیابُها و أوقَدَت تَحتَ القِدرِ حَتّى

با در نظر گرفتن دیدگاه اسلام، به نظر می‏رسد تعیین نقش‏های زناشویی با هدف «کارآمدی» و «سعادتمندی» خانواده، مسیری روشن‏تر را خواهد پیمود. این اهداف در سایه سه ملاک «پای‌بندی به ارزش‏‏ها»، «تفاوت‏های جسمانی و روانی» و «توافق طرفین»، دست‌یافتنی هستند؛ چنان‏که با راهنمایی پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله بر اساس «حفظ ارزش‏ها»، «سازگاری مسئولیت‏ها با روحیات و ویژ‏گی‏های زن و مرد» و «توافق متقابل»، کارهای بیرون از خانه به حضرت علی علیه السلام و کارهای داخل خانه به حضرت زهرا علیها السلامسپرده شد.^۱

ویژگی‏های خانواده کارآمد

خانواده را به‏لحاظ توان مدیریت تعارض‌ها و مشکلات، می‏توان به خانواده‏ کارآمد و ناکارآمد دسته‏بندی کرد. خانواده کارآمد و بالنده، ویژگی‏هایی دارد که آن را از دیگر نظام‏های اجتماعی متمایز می‏سازد. در این بخش برآنیم تا با تکیه بر الگوی ارتباطی پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و امامان معصوم علیهم السلام با همسران و فرزندان خویش، به ویژگی‏های خانواده کارآمد اشاره کنیم:

الف ـ تعهد در برابر یکدیگر

یکی از ویژگی‏های خانواده کارآمد، تعهد داشتن در قبال تأمین آرامش دیگر اعضای خانواده است. در خانواده‏های کارآمد، اعضا نه‏تنها خود را وقف آسایش خانواده، بلکه برای رشد و تعالی هریک از اعضای آن تلاش می‏‏‏کنند. امام على علیه السلام در بیان رفتارش با فاطمه علیها السلام فرمود:

فَوَ اللّهِ ما أغضَبتُها ولا أکرَهتُها عَلى أمرٍ حَتّى قَبَضَهَا اللّهُ عزّ و جل إلَیهِ، ولا أغضَبَتنی ولا عَصَت لی أمراً، ولَقَد کُنتُ أنظُرُ إلَیها فَتَنکَشِفُ عَنِّی الهُمومُ وَالأَحزانُ.^۲