سه. وضو و غسل

پیش از این یادآوری شد که وضو و غسل، فارغ از بعد معنوی آن، می‏توانند مقابله‏ای رفتاری از نوع تغییر موقعیّت محسوب شوند. تاثیر آب در مقابله با خشم، به صورت شست‏وشویی عادی و نیز در قالب یک عمل معنوی مثل وضوگرفتن یا غسل‏کردن، نوع دیگری از مقابله است. این دو عمل، آثار پرباری دارند. یکی از این آثار، نقش تعیین‏کننده آن در مقابله با خشم است که در متون روایی بدان اشاره شده است. رسول خدا صلی الله علیه و آله می‏فرماید:

إِذَا غَضِبَ أَحَدُکُمْ فَلْیتَوَضَّأْ وَ لْیغْتَسِلْ فَإِنَّ الْغَضَبَ مِنَ النَّارِ.^۱

۰.هرگاه یکی از شما خشمگین شد، وضو سازد و غسل کند؛ زیرا که غضب از آتش است.

در روایت دیگری آن‏ حضرت می‏فرماید:

أَنَّ الْغَضَبَ مِنَ الشَّیطَانِ وَ أَنَّ الشَّیطَانَ خُلِقَ مِنَ النَّارِ وَ إِنَّمَا یطْفِئُ النَّارَ الْمَاءُ فَإِذَا غَضِبَ أَحَدُکُمْ فَلْیتَوَضَّأْ.^۲

۰.خشم از جانب شیطان است و شیطان از آتش آفریده شده و مسلما آتش با آب خاموش می‏شود. پس هریک از شما که خشمگین شد، وضو سازد.

چهار. حفظ قرآن

حفظ قرآن و برخودارشدن از عظمت‏های قرآن، خود یکی دیگر از راهکارهای معنوی بازدارنده و مهارکننده هیجان‏های منفی از جمله خشم است. رسول اکرم صلی الله علیه و آله می‏فرماید:

مَنْ جَمَعَ الْقُرْآنَ فَنَوْلُهُ لَایجْهَلُ مَعَ مَنْ یجْهَلُ عَلَیهِ وَ لَایغْضَبُ فِیمَنْ یغْضَبُ عَلَیهِ وَ لَایحِدُّ فِیمَنْ یحِدُّ وَ لَکِنَّهُ یعْفُو وَ یصْفَحُ وَ یغْفِرُ وَ یحْلُمُ لِتَعْظِیمِ الْقُرْآنِ.^۳

۰.هر کس قرآن را حفظ کند و حق آن را به جا آورد، با کسی که با او به نادانی

به خدا دیدن و با پرستش او درصدد جلب عنایت و رحمت او برآمدن است. علاوه بر این، دعا راهکاری برای غلبه بر مشکلات زندگی است. در سیره و روش زندگانی امام صادق علیه السلام آمده است هنگامی که حالت غضب به آن حضرت دست می‏داد، ابتدا بر پیامبر صلی الله علیه و آله درود می‏فرستاد بعد با تلاوت آیه (وَ یذْهِبْ غَیظَ قُلُوبِهِمْ و َیتُوبُ اللّهُ عَلَى مَن یشَاء وَاللّهُ عَلِیمٌ حَکِیمٌ)^۱ این دعا را می‏خواند:

اللَّهُمَّ! اغْفِرْ ذُنُوبِی وَ أَذْهِبْ غَیظَ قَلْبِی وَ أَجِرْنِی مِنَ الشَّیطَانِ الرَّجِیمِ وَ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِی الْعَظِیم.^۲

۰.خداوندا! گناهانم را ببخش و خشم دلم را برطرف ساز و مرا از شیطان رانده شده، پناه بده و هر تحرک و توانایی فقط به‏مدد خداوند بلند مرتبه و بزرگ است.

آن حضرت برای مهار خشم در دعای دیگری می‏فرماید:

اللَّهُمَّ! أَذْهِبْ عَنِّی غَیظَ قَلْبِی وَ اغْفِرْ لِی ذَنْبِی وَ أَجِرْنِی مِنْ مَضَلَّاتِ الْفِتَنِ أَسْأَلُکَ رِضَاکَ وَ أَعُوذُ بِکَ مِنْ سَخَطِکَ أَسْأَلُکَ جَنَّتَکَ وَ أَعُوذُ بِکَ مِنْ نَارِکَ وَ أَسْأَلُکَ الْخَیرَ کُلَّهُ وَ أَعُوذُ بِکَ مِنَ الشَّرِّ کُلِّهِ. اللَّهُمَّ! ثَبِّتْنِی عَلَى الْهُدَى وَ الصَّوَابِ وَ اجْعَلْنِی رَاضِیاً مَرْضِیاً غَیرَ ضَالٍّ وَ لَا مُضِلٍّ.^۳‏

۰.خدایا! خشم را از قلبم برطرف ‏ساز، و گناهانم را ببخش، و از گمراهی‏های فتنه‏ها [آزمایش‏ها] مرا پناه‏ده،‏ خشنودیت را می‏خواهم و از خشمت به تو پناه می‏برم. بهشت را طلب می‏‏کنم و از آتش [جهنم] به تو پناه می‏برم. هرچه خیر است از تو می‏خواهم و از هر چه شرّ است به تو پناه می‏آورم. خدایا! مرا در هدایت و درستی ثابت قدم فرما و مرا خشنود و خشنودکننده قراربده، نه گمراه و گمراه‏کننده.