گاماآمینوبوتیریک‏ ‏اسید ظاهراً این نوع رفتار را مهار می‏‏کند. پرخاشگری عاطفی به نظر می‏رسد هم با سیستم‏های کاتکولامینرژیک و هم سرتونرژیک ساخته و پرداخته می‏شود. ظاهراً دوپامین پرخاشگری را تسهیل و نوراپی‏نفرین و سروتونین آن را مهار می‏‏کنند.^۱

یک. خوردن کشمش

از آنجا که انرژی برای بدن بسیار مهم است و وظیفه کربوهیدرات‏ها تأمین انرژی بدن است، این ماده غذایی از اهمیت خاصّی برخوردار است. کربوهیدرات‏ها دو دسته‏اند: قند مرکب و قند ساده. قند مرکب را نشاسته می‏نامند، که در گندم، سیب‏زمینی و بسیاری از سبزی‏ها یافت می‏شود و قند ساده را در انواع طبیعی و غیر طبیعی شیرینی‏ها می‏توان مشاهده کرد. نقش کربوهیدرات‏ها در برنامه غذایی تأمین انرژی و سوخت برای عملکردهای روزانه و نیز تأمین نیروی فوری برای حرکات تند و سریع است. کربوهیدرات‏ها به گلوکز تبدیل می‏شود که گلوکز در حکم بنزین و سوخت بدن است^۲.

کمبود گلوکز خون و نبودن توازن در تأمین انرژی بدن از طریق مواد قندی، موجب اثرگذاری آن بر سیستم روانی خواهد شد. طبق آنچه یکی از یاران رسول اکرم صلی الله علیه و آله از آن حضرت روایت می‏‏کند، مصرف کشمش می‏تواند اثر شفابخشی در کنترل خشم داشته باشد. آن حضرت خوردن کشمش را موجب تقویت سیستم روانی، بهبود نیروی جسمانی و مهار خشم می‏دانند. ابوهند نقل می‏‏کند طبقی که رویش پوشانده ‏شده بود به رسول خدا صلی الله علیه و آله هدیه شد. حضرت روکش آن را برداشت و فرمود:

کُلُوا بِسْمِ اللَّهِ نِعْمَ الطَّعَامُ الزَّبِیبُ؛ یشُدُّ الْعَصَبَ وَ یذْهَبُ بِالْوَصَبِ وَ یطْفِئُ الْغَضَبَ.^۳

۰.با نام خدا بخورید. چه نیکو خوراکی است کشمش؛ اعصاب را تقویت می‏بخشد و ضعف جسمانی را مرتفع می‏سازد و خشم را خاموش می‏‏کند.

اگرچه رابطه بین شوخ‏طبعی و مزاح با استرس و خشم به‏صراحت در روایات بیان نشده است، به‏صورت کلی می‏توان این گونه برداشت کرد که مزاح آن گونه که در دین محدوده آن مشخص شده است، نوعی شیوه تعامل در روابط بین‏فردی و مثبت شمرده شده است؛ لذا با توجّه به رویکرد دین به مقوله مزاح، می‏توانیم از شوخ‏طبعی و مزاح به مثابه راهکاری مقابله‏ای در کاهش استرس و تنش استفاده کنیم.

۱۳. تغذیه

در بخشی از روایات موضوع خشم، مواردی خاص از خوردن و تغذیه، در کاهش این هیجان اثرگذار دانسته شده است که این موارد عامل احتمالی زیستی شمرده و باعث می‏شود تا ناقل‏های عصبی اثر بازدارندگی داشته باشد. البته امکان آثار دیگر غیر زیستی نیز وجود دارد که در هر صورت نیازمند پژوهش‏های علمی و آزمایشگاهی‏ است.^۱

ناقل‏های عصبی^۲ یا همان پیک‏های عصبی، در دستگاه عصبی انسان نقش‏های متفاوتی بر عهده دارند.‏ برای نمونه، برخی نقش بازدارندگی و برخی نقش تحریکی دارند. به عبارت ساده‏تر، برخی از این ناقل‏های عصبی می‏توانند خشم و پرخاشگری ما را افزایش یا کاهش دهند. بیش از هفتاد نوع ناقل شیمیایی شناسایی شده و در آینده انواع دیگری کشف خواهد شد. می‏توان به برخی از ناقل‏های پرتأثیر در سیستم عصبی انسان همچون استیل‏کولین، نوراپی‏نفرین، دوپامین، سروتونین، گاماآمینوبوتیریک‏ ‏اسید (GABA) و گلوتومات اشاره کرد.^۳ با توجّه به انتقال‏دهندگان عصبی که از آن نام برده شد، به‏طور کلی به نظر می‏رسد سازوکارهای کولینرژیک و کاتکولامینرژیک در پیدایش و تشدید پرخاشگری عادتی دخیل است؛ در حالی که سیستم‏های سروتونرژیک و