آموزه‌های دینی وجود دارد که به بخشی از آن اشاره می‏شود. همواره در سیره و روش زندگانی رسول اکرم صلی الله علیه و آله این نکته مشهود بود که آن حضرت خشمگین نشد مگر برای رضایت پروردگار. از امام حسن علیه السلام نقل شده است:

کَانَ النَّبِی صلی الله علیه و آله یغْضَبُ لِرَبِّهِ وَ لَا یغْضَبُ لِنَفْسِهِ.^۱

۰.پیامبر خدا ـ که درود خدا بر او و خاندانش باد ـ به خاطر خدا غضبناک می‏شد، ولی برای خودش خشمگین نمی‏شد.

امام علی علیه السلام نیز در بیان سیره آن‏ حضرت می‏فرماید:

کانَ النَّبیُ صلی الله علیه و آله لایَغضَبُ لِلدُنیا، فإذا أغضَبَهُ الحَقُّ لَم یَعْرِفْهُ أحَدٌ و لم‏ یَقُمْ لِغَضَبِهِ شَیء حَتّىٰ یَنْتَصِرَ لَهُ إذا أشارَ أشارَ بِکَفِّهِ کُلِّهَا و إذَا تَعَجَّبَ قَلَبَهَا و إذَا تَحَدَّثَ إتَّصَلَ بِهَا فَضَرَبَ بِراحَتِهِ الْیُمْنَی بَاطِنَ إبهَامِهِ الْیُسْرَی و إذَا غَضِبَ أعْرَضَ و أشَاحَ.^۲

۰.پیامبر اکرم ـ که درود خدا بر او و خاندانش باد ـ دنیا و آنچه در آن بود او را خشمگین نمی‏ساخت، اما اگر حقّی ضایع می‏شد، هیچ کس او را نمی‏شناخت و خشمش خاموش نمی‏شد تا اینکه حق را یاری کند. هنگام اشاره با تمام دستش اشاره می‏کرد، اگر تعجب می‏کرد دستش را برمی‏گردانید و هنگام گفتگو دست‏ها را به هم وصل می‏کرد و کف دست راست را به انگشت بزرگ می‏زد و هنگامی که خشم می‏نمود، به‏شدت روی برمی‏گردانید.

آنچه در پی می‏آید، بخش‏هایی از خشم سالم و منطقی است که در سیره پیشوایان دین آمده و بدان سفارش شده است. در آموزه‏های قرآنی بر خشم سالم فراوان تأکید شده و از همین روست که در قرآن کریم برای خشم ناسالم پایان نامعلوم و مبهمی تصویر شده است. حضرت یونس علیه السلام نه از اجرای مأموریت فرار کرد و نه از برطرف شدن عذاب خشمگین بود، ولى کارى انجام داد که آن کار ایهامى به معنای خشمگین شدن

راحت و ایمن فرد پرخاشگر را نیز تهدید می‏‏کند.^۱ هیجان‏هایی همانند خشونت،‏ خصومت، کینه‏توزی، غضب، تنفر،‏ حسادت، رنجش،‏ تحقیر و ناراحتی،‏ غالباً با خشم همراه‏اند^۲.

خشم سالم و ناسالم

خشم ما آدمیان دو گونه است: سالم و ناسالم. درگیرشدن انسان با هیجان خشم و عصبانیت و پرخاشگری وی به سبب مسائل دنیوی، در آموزه‏های دینی و در متون روایی جایگاهی ندارد و نکوهش شده است اما در یک مورد، این هیجان و به فعلیت درآوردن آن تایید شده است. خشم آن هنگام که برای احیای حق و در جهت رضایت پروردگار باشد مطلوب دین است و فرد باایمان به‏ پلنگ زخم خورده‏ای می‏ماند که هر آن خواهان احیای حق است و از اینکه همراهانش فراوان یا اندک‏ باشند، واهمه‏ای ندارد.^۳

برای خشم سالم، باور‏هایی همچون خواسته‏های انعطاف‏پذیر، نیک‏اندیشی، تحمل شکست، دیگرپذیری و خویشتن‏پذیری وجود دارد و برای خشم ناسالم باور‏هایی همچون خواسته‏های انعطاف‏نا‏پذیر، بد‏اندیشی، بی‏صبری در برابر شکست، دیگرسرزنشی و سرزنش خویشتن^۴. از آنجا که خشم سالم باورهای منطقی را با خود به همراه دارد، طبیعتاً پیامدها و زیان‏های خشم ناسالم را نخواهد داشت. باورهای اصلی خشم سالم را می‏توان ۱. منطقی‏ و استدلالی بودن، ۲. مفید بودن و رابطه داشتن با هدفِ مثبتِ زندگی، ۳. سازگار بودن با واقعیت، دانست. روایات فراوانی درباره خشم سالم در